Oorsprong van het leven
Deze colleges zijn voltekend; via het aanmeldingsformulier wordt u automatisch geleid naar de wachtlijst. De collegereeks wordt in februari, maart 2025 herhaald.
Geen onderwerp uit de evolutiewetenschappen houdt de mensen meer bezig dan de vraag naar het ontstaan van het leven. Er wordt enorm over gespeculeerd en er zijn talloze hypotheses en theorieën. Er zijn zelfs meer dan honderd definities van wat leven eigenlijk is en welke organismen tot het leven gerekend moeten worden. En is het leven alleen op aarde ontstaan of ook elders? Welk bewijs hebben voor het een of het ander? De grote diversiteit van (merendeels ontoetsbare) opvattingen lijkt te suggereren dat het onderwerp nog in een voorwetenschappelijk stadium verkeert. Toch zijn er de laatste jaren een aantal concrete, met experimenten onderbouwde, inzichten ontwikkeld die maken dat we er nu veel meer over kunnen zeggen dan in de vorige eeuw. De beroemde ‘oersoep’-theorie van Stanley Miller is in de wetenschap al lang terzijde geschoven, hoewel die gedachte nog steeds gepresenteerd wordt in de schoolboeken. In deze cursus behandelen we zowel historische als recente ideeën, experimentele gegevens en theoretische inzichten, die met elkaar laten zien hoe het antwoord op de vraag naar de oorsprong van het leven in de afgelopen jaren dichterbij gekomen is.
18 sept: Theorieën over de oorsprong
De verschillende theorieën kunnen worden ingedeeld langs twee assen: (1) was het leven aanvankelijk autotroof (kon het zelf zijn energie opwekken) of was het heterotroof (was het afhankelijk van organische moleculen in het milieu), en (2) begon het leven als informatiesysteem met erfelijkheid of begon het leven als stofwisseling (metabolisme)?
25 sept: Het geologisch raamwerk
Zeer oude microfossielen geven een indicatie van hoe het eerste leven eruit gezien kan hebben. Uit de samenstelling van oude gesteentes kunnen conclusies getrokken worden over de samenstelling van de atmosfeer in die tijd.
2 okt: Oersoep en chemiosmose
De beroemde experimenten van Stanley Miller in de jaren vijftig leken veelbelovend maar de ‘oersoeptheorie’ is inmiddels op een dood spoor beland. Veel wordt verwacht van de modellen van Nick Lane c.s.
16 okt: RNA-wereld en metabolische complexiteit
RNA wordt gezien als een sleutelmolecuul voor het vroege leven omdat het zowel een genetische code als het vermogen tot katalyse in zich heeft. Maar recent onderzoek wijst eerder in de richting van metabolisme als eerste principe van het leven.
23 okt: Diepe splitsingen in de boom van het leven
Met fylogenetische reconstructies kan de splitsing tussen bacteriën en archaea, het ontstaan van de zuurstofproducerende fotosynthese en de oorsprong van de eukaryoten gedateerd worden.
30 okt: Majeure transities
Er zijn maar twee echt grote veranderingen opgetreden in de evolutie van het leven: het ontstaan van oxygene fotosynthese en het ontstaan van de eukaryotische cel. Hoe komen zulke majeure transities tot stand en is de evolutie herhaalbaar?
Docent
De cursus wordt in zijn geheel gegeven door prof.dr. Nico M. van Straalen, em. hoogleraar Dierecologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, gespecialiseerd in de evolutiebiologie (fylogenetische reconstructie, evolutie van het dierenrijk, evolutie van de mens). Hij gaf aan de VU jarenlang een mastercursus over het ontstaan van het leven.
Praktische informatie
6 woensdagen
18, 25 september
2, 16, 23, 30 oktober
(9 okt. geen college)
11.15-13.00 uur
Leiden, in een collegezaal
De hoorcolleges worden klassikaal gepresenteerd, met voldoende mogelijkheid voor discussie en beantwoording van vragen.
In aanvulling op de colleges wordt verrijkende stof aangeboden in de vorm van huiswerkopdrachten en geselecteerde artikelen uit de wetenschappelijke literatuur.
Thuis 4 uur studeren bij elke sessie wordt aangeraden, maar ook zonder zelfstudie is de cursus te volgen.
De cursus doet een beroep op elementaire scheikunde en biologie (VWO-niveau), maar de ervaring wijst uit dat ook cursisten zonder bèta-achtergrond de cursus kunnen volgen.
Syllabus in het Nederlands.
Colleges en syllabus € 247,- (incl. koffie/thee)
Aanmelden
Deze colleges zijn voltekend; u kunt aanmelden voor de wachtlijst.
De mogelijkheden om aan te melden met korting of met een fanpas voor grootverbruikers/veelplegers vindt u op de pagina Aanmelden.