Maarten van Heemskerck, meester van de Nederlandse renaissance
450 jaar na zijn dood vindt de eerste overzichtstentoonstelling plaats van het werk van Maarten van Heemskerck (1498-1574). Het Frans Hals Museum en het Teylers Museum in Haarlem werken in deze samen met het Stedelijk Museum Alkmaar. En speciaal voor de gelegenheid werd een van zijn beroemdste werken St. Lucas schildert de Madonna gerestaureerd.
Maarten van Heemskerck is misschien wel de belangrijkste voorman van de Nederlandse Renaissance. Zijn reis naar Rome heeft velen geïnspireerd zich verder te verdiepen in de vernieuwingen van Michelangelo en Raphael en in de antieke resten die hij daar met eigen ogen zag en vastlegde in schetsboeken en prenten.
In een korte serie colleges maakt u kennis met Van Heemskerck, zijn inspiratiebronnen en tijdgenoten. U kunt genieten van zijn gedurfde stijl, realistisch en theatraal en daarmee totaal afwijkend van de middeleeuwse kunst van de Nederlanders voor hem. U bezoekt bovendien de drie exposities, waarbij u steeds een inleiding zult krijgen van de deskundigen ter plaatse.
College 1, 11 oktober
De Italiaanse Renaissance
Wouter Wagemakers
Dit college geldt min of meer als een inleiding. Wouter Wagemakers vertelt over de renaissance in Italië begin 16de eeuw, over de beroemde kunstenaars Michelangelo en Raphael en over de emancipatie van het kunstenaarschap.
College 2, 18 oktober
Renaissance in Nederland: Schetsboeken van tijdgenoten van Van Heemskerck
Daantje Meuwissen
Schetsboeken van kunstenaars zijn fascinerende objecten om te bekijken en te onderzoeken. In schetsboekjes werden motieven verzameld, reisimpressies vastgelegd, werd geoefend en uitgeprobeerd, en nog veel meer. Omdat dit soort boekjes doorgaans bestemd waren voor privégebruik, geven ze een fascinerend beeld van (persoonlijke) werktechnieken en procedures. Aan de hand van dit soort boekjes kun je als het ware over de schouder van de kunstenaar meekijken. Ook Maarten van Heemskerck had zo’n schetsboek.
In dit hoorcollege worden vier vroegmoderne schetsboeken uit de eerste decennia van Nederlanden besproken en met elkaar vergeleken: het oudst bekende schetsboekje is van de Amsterdamse prentmaker en cartograaf Cornelis Anthonisz (ca. 1518-1530). Dit boekje op zakformaat bevat een grote diversiteit aan motieven, uitprobeersels en ook ‘mentale’ studies ter voorbereiding van ingewikkelde projecten. Het zogenaamde Romeinse schetsboekje van Maarten van Heemskerck (ca. 1532 – 1536/37) bevat schetsen van antieke sculpturen, ruïnes, en vergezichten van de stad. Het zogenaamde Errera schetsboek is afkomstig uit de werkplaats van de Antwerpse Herri met de Bles en/of Joachim Patinir, en bevat meer dan 150 schetsen van met name landschappen, maar ook gezichten en andere motieven. Tot slot wordt het zogenaamde Antwerpse schetsboek, dat in Berlijn wordt bewaard, besproken.
Daantje Meuwissen zal zich in het college vooral bezighouden met de volgende vragen. Welke functie vertegenwoordigden deze schetsboeken? Wat was het belang ervan? Hoe werden ze gebruikt? En waar en waarvoor werden de boekjes ingezet?
College 3, 25 oktober
Maarten van Heemskerck en de prentkunst
Allegorische prentenreeksen met didactische inhoud
Yvonne Bleyerveld
Kort na zijn terugkeer uit Rome begon Maarten van Heemskerck met het maken van prenten. Daarvoor tekende hij ontwerpen die door professionele graveurs in de koperplaat werden gesneden en door prentuitgevers werden gedrukt en verspreid. De prentkunst was toen nog een tamelijk nieuw medium waarmee een ongekend groot publiek kon worden bereikt. Nieuw was dat Heemskerck uitvoerige prentenseries met Bijbelverhalen ontwierp. Daarnaast maakte hij een groot aantal allegorische prentenseries met leerzame boodschappen, bestemd voor ontwikkelde stedelingen. Ze bevatten waarschuwingen tegen hebzucht, gierigheid, onrecht en het najagen van ambities. Voor deze leerrijke reeksen werkte Heemskerck jarenlang nauw samen met de dichter, toneelschrijver en filosoof Dirck Volkertsz Coornhert, die ook etser, graveur en houtsnijder was. Coornhert bedacht de inhoud van de prenten, die Heemskerck vervolgens tekende.
In dit college biedt Yvonne Bleyerveld achtergrond bij de prentenproductie van Maarten van Heemskerck. Hoe ontwikkelde de prentkunst zich in de zestiende eeuw? Welke lessen verbeelden zijn prenten? Voor wie waren ze bestemd?
College 4, 1 nov
De val van Rome en het bezoek van Van Heemskerck
Wouter Wagemakers
Il sacco di Roma, u herinnert zich die term vast nog van school. Op 6 mei 1527 vindt deze plundering van Rome plaats, door Spaanse en Duitse soldaten. Maarten van Heemskerk kort daarna in Rome, in 1532-36.
Wouter Wagenmakers vertelt u over politiek en religie in Rome, de Nederlandse paus en kerkvorsten, de opdrachtgevers voor de kunst. In dit college verneemt u bovendien over de motieven in de Romeinse prenten van Van Heemskerck en over de architectuur die hij weergeeft.
Docenten
Wouter Wagemakers MA is docent bij de opleiding kunstgeschiedenis, Leiden University Centre fort he Arts in Society.
Dr. Daantje Meuwissen is universitair docent aan het departement Geschiedenis en Kunstgeschiedenis, faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit Utrecht.
Prof. dr. Yvonne Bleyerveld is bijzonder hoogleraar ‘Kunst op papier’ aan de Universiteit Leiden en werkt als senior conservator teken- en prentkunst bij het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Ze is een specialist op het gebied van de Nederlandse teken- en prentkunst van de zestiende- en zeventiende eeuw en publiceert daar regelmatig over.
Praktische informatie
6 vrijdagen
11, 18, 25 oktober
1 november
11.15-13.00 uur
Leiden, in een collegezaal
8 november, 10.30-12.45 en 14.15-16.00 uur
Haarlem, Frans Hals Museum en Teylers Museum
en 15 november, 11.00-13.00 uur
Alkmaar, Stedelijk Museum
4 hoorcolleges met gelegenheid tot het stellen van vragen.
Op 8 en 15 november bezoek aan de tentoonstellingen met inleiding door gastdocenten in een zaal in het museum.
En na het bezoek in de zaal vragen en discussie o.l.v. de gastdocenten.
Vooral interesse en actieve deelname.
Thuis studeren is niet noodzakelijk.
Enkele teksten.
Powerpoints voor zover mogelijk ivm. copyrights.
Literatuurtips voor wie verder wil lezen.
Aanbevolen literatuur
De catalogus bij de exposities van de hand van Ilja Veldman.
Colleges en museumbezoek € 299,- (incl. koffie/thee)
Wanneer u de catalogus wenst, dient u deze zelf in het museum aan te schaffen.
Aanmelden
U krijgt de mogelijkheid te betalen via Ideal, credit card of door middel van een factuur.
U ontvangt na verzending van een ingevuld formulier een bevestiging, zodat u kunt controleren of de aanmelding is verwerkt.
De mogelijkheden om aan te melden met korting of met een fanpas voor grootverbruikers/veelplegers vindt u op de pagina Aanmelden.