Dr. Annelies Schulte Nordholt, universitair docent Moderne Franse Letterkunde, Universiteit Leiden

“Te denken dat ik jaren van mijn leven heb vergooid, dat ik dood had willen gaan, dat ik mijn grootste liefde heb gevoeld voor een vrouw die mij niet aanstond, die mijn genre niet was!”
Uit: Op zoek naar de verloren tijd 1: De kant van Swann

Om te beginnen zal Annelies Schulte Nordholt met ons allen het terrein een beetje ontginnen: hoe ontstond Op zoek naar de verloren tijd? En hoe groeide de romancyclus langzamerhand uit tot de huidige omvang? Ook zal zij stilstaan bij het eigenaardige literaire genre van Op zoek naar de verloren tijd: lang werd het aangezien voor een autobiografie of mémoires terwijl Proust het toch echt als roman bedoeld heeft. Maar soms krijg je het gevoel dat je filosofisch of psychologisch essay aan het lezen bent. Gaat het hier inderdaad om een literaire Bildungsroman? Maar de roman van Proust is toch ook een grandioze schildering van de Parijse samenleving van die tijd? Tijdens de tweede helft van de avond neemt Annelies Schulte Nordholt ons mee in Prousts mooiste liefdesverhaal, Een liefde van Swann, om een vinger te krijgen achter de wetten van de liefde bij Proust. Over liefde, verleiding en jaloezie, die in de roman onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. En over bedwelmende orchideeën en een fresco van Botticelli, die samen de liefde inluiden… (Een liefde van Swann is hoofdstuk twee van De kant van Swann en kan los van de rest van de roman gelezen worden).

Dr. Sjef Houppermans, emeritus universitair hoofddocent Franse en Franstalige literatuur vanaf de 17e eeuw tot het heden, Universiteit Leiden

“Soms als ik aan het lezen was, werd ik ’s middags al verrast door de dochter van de tuinman die als een gek de straat afrende en in haar haast een sinasappelboompje omverliep, zich een vinger openhaalde en een tand kwijtraakte, terwijl ze uitriep “Daar komen ze daar komen ze” zodat Françoise en ikzelf toe zouden snellen om niets van het schouwspel te missen. Het was namelijk een van die dagen waarop de soldaten door de straten van Combray trokken tijdens hun oefenmars.”
Uit: Op zoek naar de verloren tijd 1: De kant van Swann

Uitgaande van dit fragment over de dochter van de tuinman zal Sjef Houppermans de rol en de plaats van het kind in Op zoek naar de verloren tijd nader beschouwen. Het kind laat een ander ritme doorklinken in de tekst, een elan dat weldadig afwijkt van orde en gewoontes. Hoewel ‘Marcel’ (om de hoofdpersoon maar even zo te noemen) naar voren komt als een brave jongen, die vooral van lezen houdt, vertoont hij toch ook bij meer dan een gelegenheid gedrag dat lijkt op dat van de ‘woeste’ tuinmansdochter (wiens vader volgens Marcels grootmoeder te strenge opvoedregels hanteert). Bijvoorbeeld als hij in een opwelling van woede zijn paraplu stukslaat, of als hij gaat zingen als een haantje. Men kan zich afvragen welke deur zo op een kier komt te staan, inferno of paradiso? In zijn lezing zal Sjef Houppermans laten zien hoe ook de verdere zoektocht van Prousts roman over deze vraag gaat.

Dr. Nell de Hullu-Van Doeselaar

“Geloven in de medische wetenschap zou een enorme dwaling zijn, maar er niet in geloven is wellicht nog erger, want uit die opeenstapeling van missers komen mettertijd enkele waarheden tot stand.”
Uit: Op zoek naar de verloren tijd 3: De kant van Guermantes

Proust had een haat-liefdeverhouding met de medische wereld. In een brief aan Anna de Noailles (1905) zegt Proust dat hij een boek gaat schrijven over artsen. Geen vreemd voornemen als je de zoon bent van een beroemde Professor in de Hygiëne aan de medische faculteit van de Sorbonne. De bekendste arts in Prousts roman is Dr. Cottard. Drie episodes geven inzicht in de ontwikkeling van dit personage, zowel wat betreft zijn medische carrière als zijn sociale persoonlijkheid. Twee belangrijke modellen waren Dr. Eugène Doyen, een bekwame, maar beruchte chirurg uit de Belle Époque en de gynaecoloog en flamboyante levenskunstenaar Dr. Samuel Pozzi. Na deze meer algemene inleiding bespreekt Nell de Hullu de episode over de ziekte en de dood van de grootmoeder in De kant van Guermantes; een episode die van grote invloed is op de verdere ontwikkeling van de Verteller.

Dr. Manet van Montfrans, emeritus universitair docent Europese en Franse Letter- en Cultuurkunde, Universiteit van Amsterdam

“En terwijl Maman dacht aan Racine’s Esther, haar lievelingsstuk, maakten de mooie lijnen van haar Joodse gezicht, waaruit zowel christelijke mildheid als jansenistische moed sprak, dat zijzelf Esther werd.”
Uit: een bewaard gebleven kladversie voor de Recherche. Proust, Cahier 2 BN, FR, 16642 f 6 r°.

Proust refereert in verschillende delen van zijn roman – De kant van Swann, In de schaduw van meisjes in bloei, Sodom en Gomorra, De gevangene - aan het bijbelverhaal Esther. In haar lezing zal Manet van Montfrans ingaan op de verschillende picturale en literaire bronnen waaruit Proust voor zijn (fragmentarische) weergave van dit verhaal heeft geput, en de mogelijke interpretaties belichten van de passages waarin het een rol speelt. Verder laat zij zien hoe Proust via deze omweg het vraagstuk van zijn Joodse afkomst benadert.

Lingyun Lai MA, PhD candidate in Modernist literature (concentrated on Marcel Proust), cross-media- and cognitive narratology, Leiden University

“Thanks to art, instead of seeing one world only, our own, we see that world multiply itself and we have at our disposal as many worlds as there are original artists, worlds more different one from the other than those which revolve in infinite space, worlds which, centuries after the extinction of the fire from which their light first emanated, whether it is called Rembrandt or Vermeer, send us still each one its special radiance.”
From: In Search of Lost Time, volume 7, Time Regained

Marcel Proust enjoys using art objects to tell stories. In In Search of Time Lost, references to classical paintings can be encountered everywhere. From the renowned examples like Botticelli's Primavera and Rembrandt's De Nachtwacht to lesser-known works like Vittore Carpaccio's Apotheosis of St. Ursula: over one-hundred painters or works are mentioned. A part of Lingyun Lai’s PhD research on Proust is focused on how paintings stimulate Proust’s protagonist’s imagination in his cognitive development. In this lecture, he will shed light on how Proust’s narrator cleverly uses the famous paintings as vehicles to articulate “things inaccessible to language,” as well as on how the narrator uses images and events that are hidden in the paintings to enrich his storytelling.