In zijn dichtbundel Les Fleurs du mal (1861) maakt Baudelaire veelvuldig gebruik van herhaling. Deze herhaling in zowel vorm als inhoud is op allerlei niveaus terug te vinden. Zo staat, op het microniveau van de versificatie, klank- en woordherhaling aan de basis van de muzikaliteit die zo kenmerkend is voor de poëzie van Baudelaire. Obsessieve herhaling op het macroniveau van zinnen, versregels en thema’s, is voor de dichter nu eens een middel om een sfeer van magie, bezwering of litanie te scheppen, dan weer om uiting te geven aan de aanvallen van “ennui” (existentiële verveling) en melancholie, waaronder hij gebukt gaat, en waaruit hij zich tracht te bevrijden. In deze lezing zullen we al deze vormen van herhaling bespreken aan de hand van gedichten van Baudelaire. Ook zullen we nader ingaan op de begrippen melancholie, “spleen” en “ennui” in de bredere context van de Franse en internationale romantiek.      

Spreker:
Paul J. Smith is emeritus hoogleraar Franse letterkunde aan de Universiteit Leiden. Hij publiceert op het gebied van de Franse letterkunde van de zestiende en zeventiende eeuw, en de receptie daarvan in Frankrijk en Nederland. Verder interesseert hij zich voor woord-beeldrelaties, literaire retorica en vroegmoderne natuurlijke historie.

De tweede editie van Les fleurs du mal (1861) bevatte een compleet nieuw gedeelte, de ‘Tableaux parisiens’, bestaande uit zo’n twintig gedichten. Deze toevoeging maakt van Baudelaire de dichter van het grotestadsleven. Onder leiding van Haussmann werd de oude stad in die jaren op veel plaatsen gesloopt om plaats te maken voor het moderne Parijs. Die moderne stad riep bij Baudelaire ambivalente gevoelens op van afkeer en fascinatie. Aan de ene kant is Parijs bij hem de hoofdstad van het kwaad: misdaad, losbandigheid en armoe maken het tot een ‘helse’ stad;  aan de andere kant is deze moderne stad, waar het individu opgaat in de menigte en alles voortdurend in beweging is, van een overrompelende schoonheid. Hoe verhoudt deze paradox zich tot Baudelaires wereldbeeld van “spleen” en “idéal”? Hoe vertaalt zij zich in de thematiek en – soms vernieuwende vorm – van de gedichten uit dit gedeelte?

Spreker:
Annelies Schulte Nordholt doceert Moderne Franse letterkunde aan de Universiteit Leiden. Haar onderzoek gaat over Modernisme (met name Proust), over Frans-joodse literatuur van na de oorlog en over literaire beelden van de stad van Baudelaire tot nu. Te verschijnen: Les lieux de mémoire de Georges Perec. Le projet de Lieux, Brill, Leiden, 2022.

Wanneer op 31 augustus 1867 Charles Baudelaire overlijdt, geniet hij vooral bekendheid in een relatief kleine kring van collega-dichters en critici. Maar daar lijkt vrij snel verandering in te komen wanneer in 1868 Théophile Gautier zijn voorwoord op de postume (derde) editie van Les Fleurs du Mal publiceert, waarin hij Baudelaire neerzet als een vertegenwoordiger van een zogenaamde ‘style de décadence’. Een hele generatie jonge schrijvers voedt zich met (Gautiers lezing van) het werk van Baudelaire en ziet de dichter als dé voorloper van wat in de jaren 1880 ‘décadence’ of ‘décadentisme’ genoemd zal worden. In mijn lezing ga ik in op de manier waarop schrijvers als bijvoorbeeld Paul Bourget, Joris-Karl Huysmans en Maurice Barrès Baudelaires werk gebruiken om hun fin de siècle gevoelens onder woorden te brengen.

Spreker:
Marc Smeets is universitair docent Franse Taal & Cultuur aan de Radboud Universiteit en gespecialiseerd in de 19^e-eeuwse Franse letterkunde. Zijn nieuwste publicatie, Een Franse Hollander. Joris-Karl Huysmans, verschijnt eind september bij de historische uitgeverij Verloren.

Op het hoogtepunt van zijn roem als existentialist publiceerde Jean-Paul Sartre een studie over Baudelaire (1947). De dichter zou de existentiële keus hebben gemaakt zichzelf in alle helderheid te vervloeken. Hij had, zo suggereerde Sartre, ook een andere keus kunnen maken. Het boek lokte nogal wat kritische reacties uit. Georges Bataille bijvoorbeeld wees erop dat Baudelaires poëzie niets met een persoonlijke keuze te maken heeft. Filosofen debatteerden over poëzie. Dit roept tegelijkertijd de vraag op wat de relatie tussen filosofie en poëzie is. Herbergt het werk van Baudelaire, die niets van filosofie moest hebben, niettemin een filosofie?

Spreker:
Ruud Welten is hoogleraar filosofie aan de Erasmusuniversiteit Rotterdam en universitair hoofddocent filosofie aan Tilburg University. Hij publiceert met name over Franstalige filosofie en koestert een warme belangstelling voor negentiende-eeuwse Franstalige poëzie en literatuur.

In de lezing ‘Een albatros en een voorbijgangster’ zal Kiki Coumans de bestaande Nederlandse Baudelaire-vertalingen onder de loep nemen, van Slauerhoff en Wigman tot Verstegen en Hoosemans. Baudelaires sonnetten behoren tot de moeilijkste te vertalen teksten uit de Franse literatuur. Hoe zijn de Bloemen van het kwaad door de jaren heen vertaald, en wat zijn de verschillen in aanpak? Vertalen dichters beter (of juist slechter) dan beroepsvertalers? Dit alles wordt geïllustreerd aan de hand van twee gedichten, “L’Albatros” en  “À une passante”, zodat men zelf kan meekijken en -denken over de verschillende keuzes die vertalers hebben gemaakt.

Spreker:
Kiki Coumans studeerde Nederlandse en Franse Taal-en Letterkunde in Amsterdam en Parijs. Ze vertaalt sinds twintig jaar Franse literatuur, waaronder werk van Colette, Guillaume Apollinaire, Jean Genet en Marguerite Duras. In 2021 stelde ze een Privé domein samen uit de correspondentie van Baudelaire. Daarnaast is ze redacteur van tijdschrift Awater en publiceert ze regelmatig over poëzie en vertalingen.