Besmetten betekent dat je iets ‘oploopt’, iets waar je misschien niet onmiddellijk op zat te wachten, of dat je zelf iets, een ziekte of virus overbrengt op een ander persoon – helaas de actualiteit van vandaag. Maar het kan ook betrekking hebben op gif of radioactief materiaal waarmee je besmet kunt raken. Als je het woordenboek er verder op naslaat heeft het begrip ‘besmetting’ vrijwel louter nare associaties:  aansteken, beduimelen, bedoezelen, beschadigen, infecteren, verpesten. In welke betekenis dan ook, besmetten/besmet raken impliceert dat je open staat – letterlijk – voor invloeden van buitenaf, dat wij als menselijke organisme met huid en haar verbonden zijn met de ‘buitenwereld’, of eigenlijk, dat er niet zoiets is als binnen- en buitenwereld, alleen samenhang, onderlinge verbondenheid (al is het soms tegen wil en dank) en uitwisseling. In deze lezing vat kunsthistorica Kitty Zijlmans het begrip ‘besmet/besmetting’ in overdrachtelijke zin op en wil aan de hand van verschillende (soorten) voorbeelden uit de kunst kijken wat het kunstvirus – relationeel – teweegbrengt. De focus ligt op kunstwerken en interventies die de verbintenis met de omringende wereld (letterlijk) tot thema hebben, maar ook wat het betekent geraakt te worden door kunst, het ‘kunstvirus’ op te lopen. Ja, hoe verhouden we ons tot het leven? Wat ‘doet’ kunst?

Spreker:
Prof.dr. Kitty Zijlmans, Kunstgeschiedenis/World Art Studies Universiteit Leiden

Een verwoestende plantenziekte veroorzaakte een sociale ramp in Centraal Amerika, werd gestopt door een resistent bananenras - Cavendish – dat nu ten onder gaat aan zijn eigen succes. Een essentieel gewas, gedomineerd door één enkel ras, legt een kwetsbaar systeem bloot. Het waarom en hoe van een landbouwkundige omwenteling.

Inhoud lezing:
In de 20-ger jaren was banaan in de VS een vanzelfsprekend fruit, geïmporteerd uit grote plantages in Centraal Amerika. De hele handel werd georkestreerd vanuit de VS. Totdat een verwoestende schimmelziekte toesloeg. Panamaziekte, veroorzaakt door een bodemschimmel, legde de ene na de andere plantage plat. De enige manier om hieraan te ontsnappen was om nieuwe plantages op schone grond te beginnen. Hierbij werd een nietsontziende strategie gevolgd die gepaard ging met politiek gekonkel en veronachtzaming van landrechten. Dit leidde uiteindelijk tot grote aaneengesloten gebieden die de omvang en snelheid van de Panamaziekte epidemie alleen maar versnelden, totdat het systeem implodeerde, met alle gevolgen van dien. De Bananenrepubliek was geboren.

Een obscure bananenplant, die nèt wist te overleven in stoppende en startende botanische tuinen, werd uiteindelijk in kassen in Engeland geteeld op een landgoed om de happy few te fêteren met een uitzonderlijk fruit. De Cavendish banaan. Toen uiteindelijk bleek dat deze banaan, die weliswaar gepamperd en gekoeld moest worden tijdens internationaal transport, resistent was tegen Panamaziekte klom de teelt langzaam maar zeker weer op. Schoorvoetend hernam de industrie zijn loop, werden plantages gesaneerd, de export hervat en vooral de marketing geïntensiveerd om deze banaan te “liken”. Het werd een mega succes en Cavendish koloniseerde de wereld.

Ten koste van vele lokale rassen domineert Cavendish de wereldwijde teelt met een areaal van 50%, ook in landen waar banaan een essentieel onderdeel is van het voedselpakket. De internationale handel van Cavendish omvat een slordige en verontrustende 95%. Hiermee is een wereldwijde monocultuur zonder weerga geschapen. Uiterst fragiel en kwestbaar. Het was wachten op de volgende klap. Die is nu gekomen. Een nieuwe schimmel bedreigt Cavendish en daarmee vele andere lokale rassen. Cavendish is van een megaklapper een “super spreader” geworden.

Het jaar 2021 is door de FAO uitgeroepen tot het “internationale jaar van fruit en groente”. Het is tijd om één van de grootste monoculturen in de historie van de landbouw grondig aan te pakken.

Spreker:
Prof.dr.ir. GHJ (Gert) Kema BSc

Tientallen miljoenen mensen zijn omgekomen tijdens de Tweede Pestpandemie, tussen de veertiende en de zeventiende eeuw, in Azië, Afrika en Europa. Ook in steden in de Lage Landen moest men leren omgaan met de pest, die gemiddeld om de tien jaar de kop op stak. De uitbraken brachten kommer en kwel, hongersnood en soms gevaarlijke complottheorieën. Ook leidde de pest tot de ontwikkeling van nieuwe methodes van ordehandhaving en registratie van personen en goederen, en tot samenwerking tussen steden en sociale mobiliteit. Stadsbesturen voerden quarantainemaatregelen in om de pest tegen te houden, maar er werd ook poëzie geschreven om de geest gezond te houden. In deze lezing gaan wij specifiek kijken naar hoe één stad, Sint-Truiden, omging met de pest in de vijftiende eeuw.  

Spreker:
Dr. Claire Weeda, universitair docent Middeleeuwse Geschiedenis aan de Universiteit Leiden

Nadat we in februari 2020 door een onbekend virus werden getroffen, is ons leven in sneltreintempo  veranderd. En onze gedachten, gevoelens en gedragingen reizen al even hard mee in deze rollercoaster. In de eerste fase hingen we vooral aan de lippen van een beroepsgroep die we nog niet vaak in talkshows zagen, de virologen. Inmiddels begrijpen we veel beter hoe de grillen van het virus, volksgezondheid, ethiek, economie en ons gedrag als een trekpop met elkaar verweven zijn. In deze lezing staat de psychologie rondom Covid-19 centraal. Waarom houden we ons wel of niet aan de maatregelen en wat beïnvloedt ons denken over testen en vaccineren? En hoe gaat het met ons mentaal welzijn in de lockdown en het leven tussen hoop en vrees?

Spreker: 
Dr. Sandra van Dijk, sociaal psycholoog, Universiteit Leiden, afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie