Aflevering 5: Wallacea

Voor deze aflevering hebben we Alexander Reeuwijk uitgenodigd om te praten over de Britse autodidact-natuurgeleerde, vader van de biogeografie, en medeontdekker van de evolutieleer, Alfred Russel Wallace (1823-1913). De aanleiding voor ons gesprek is het recent verschenen boek: ‘Wallacea’ (2020), een project waarin Alexander samenwerkte met kunstenares Roos Holleman. Het boek bevat Hollemans pasteltekeningen van vogelbalgen die Wallace verzamelde op zijn omzwervingen door de Maleise Archipel, aangekleed met teksten van Alexander en bijdragen van onder andere Jean-Pierre Geelen, Hein van Grouw, George Beccaloni en Kees Moeliker. Alexander vertelt in deze aflevering over de reizen die Wallace maakte naar de Amazone en de Maleise archipel, op zoek naar onbekende insecten, vlinders en vogels. Ook komen we te spreken over Wallace’s biogeografische werk en natuurlijk zijn ontdekking van evolutie via natuurlijke selectie.

Koortsdroom

Waanzin en wetenschap blijken soms nauwverwant. In de wetenschapsgeschiedenis zijn er verschillende verhalen over wetenschappelijke doorbraken die gepaard gingen met een kortstondige gekte of ziekte. Dat overkomt ook Wallace tijdens zijn verblijf op het Molukse eiland Ternate. Eerder had hij al geschreven over de geografische en geologische verspreiding van levende en uitgestorven soorten. Wallace was al opgevallen dat nauwverwante soorten vaak in ruimte en tijd in elkaars nabijheid verkeren, later bekend als de Sarawak-Wet. Maar hij mistte een achterliggend mechanisme om de verandering van soorten te verklaren. Deze ontdekking komt tot hem als hij bedlegerig op het Molukse eiland Ternate een malaria-aanval krijgt. De Amerikaanse auteur Tom Wolfe beschrijft de episode in ‘The Kingdom of Speech’ (2016): “[Wallace] ligt nog op zijn natte, stinkende bed en probeert de eindeloze malaria-aanvallen te doorstaan, als hij een ander soort koorts krijgt, koorts van blijdschap… een heftig verlangen zijn openbaring vast te leggen en aan de wereld te vertonen – nu! Twee dagen en twee nachten lang… iedere enigszins rustig ogenblik tussen de rillingen, de rammelende ribben, de koorts en het zweet… schrijft hij en schrijft schrijft schrijft een manuscript van meer dan twintig bladzijden met de titel ‘On the Tendency of Varieties to Depart Indefinitely from the Original Type’.” Tijdens zijn ijlende koortsdromen memoreert Wallace de dagen die hij doorbracht in de bibliotheek van de Collegiate School in Leicester, en met name het lezen van specifiek van één manuscript: ‘Essay on the Principle of Population’ van de Britse socioloog Thomas Malthus. Hier lag de sleutel van zijn ontdekking. Malthus beweerde dat voedsel- en ruimtevoorziening geen gelijke voet houdt met bevolkingsgroei. Dit resulteert al snel in zogenaamde ‘checks’ zoals oorlog, ziektes en andere rampspoed die grenzen leggen aan ongebreidelde vermenigvuldiging. Welnu, Wallace past deze gedachte toe op de levende natuur. Ook daar is sprake van populatiegroei die tegen de grenzen loopt. De tendens tot variaties zorgt ervoor dat in toestanden van schaarste sommige organismen beter geëquipeerd zijn om te overleven dan anderen. Zijn ontdekking van het mechanisme van natuurlijke selectie stuurt hij op naar niemand minder dan Charles Darwin, die na het openen en lezen van de brief zich realiseert dat elke Newton een Leibniz kent.

Namen

• Henry Walter Bates (1825-1892), Britse natuurgeleerde die samen met Wallace op reis gaat naar het stroomgebied van de Amazonegebied. Later schrijft hij, aangespoord en geholpen door Charles Darwin, het boek ‘The Naturalist on the River Amazons’ (1863) over zijn elfjarige reis door de Amazone.
• Sir Charles Lyell (1797-1875), was een Schotse geoloog die veel bekendheid verkreeg met zijn driedelige baanbrekende werk ‘Principles of Geology’ (1830-33). Daarnaast was hij goed bevriend met Charles Darwin. Zijn assistente Arabella Buckley raakt bevriend met Wallace en zorgt er uiteindelijk voor dat Wallace met hulp van Darwin een staatspensioen krijgt.
• Sir Joseph Dalton Hooker (1817-1911), Britse botanicus en boezemvriend van Charles Darwin (en de eerste wetenschapper die publiekelijk de evolutieleer omarmt). Naast vele natuurhistorische expedities volgt hij op latere leeftijd zijn vader op als directeur van de Royal Botanic Gardens in Kew.
• Samuel Stevens (1817-1899), Londense verzamelaar en één van de grondleggers van de Britse entomologische vereniging. Hij was Wallace agent in Londen en kocht zijn verzamelde naturalia op.
• Ali Wallace (1840-1907), een Maleise jongen die zeven jaar lang meereist met Wallace en hem assisteert bij het verzamelen, beschrijven en catalogiseren van diens natuurhistorische collectie.