Aflevering 4: Nathaniel Hawthorne

In de nieuwe aflevering van Radio Horzelnest bespreken we het Amerikaanse puritanisme door de bril van de briljante negentiende-eeuwse schrijver Nathaniel Hawthorne (1804-1864). Ditmaal hebben we als gast voor u literatuurwetenschapper Evert Jan van Leeuwen, universitair docent Engelse taal en cultuur bij het LUCAS aan de Universiteit Leiden. Hij specialiseert zich in Engelstalige fictie van de achttiende en negentiende eeuw waarbij hij vooral aandacht heeft voor science fiction, horror en het bovennatuurlijke. Evert vertelt over Hawthorne's kritiek op de puriteinse samenleving maar over de schaduwkant van de utopische wensdroom en de gespannen verhouding tussen materialisme & idealisme en het Amerikaanse transcendentalisme. Als leidraad volgen we Hawthorne’s beroemde roman ‘The Scarlet Letter’ (1850) en enkele korte verhalen, waaronder ‘Young Goodman Brown’ (1835) (over een brave borst die getuige is van een heksensabbat) en ‘The Celestial Railroad’ (1843) (een allegorische pelgrimage met de pleziertrein).

Pelgrimpraatjes

Deze aflevering over Nathaniel Hawthorne is onderdeel van de reeks ‘pelgrimpraatjes’. In deze reeks gaan we met schrijvers en onderzoekers in gesprek over de verschillende aspecten van de puriteinse pelgrimage naar Amerika en aanverwante onderwerpen. Precies vier eeuwen geleden besloot een groep Engelse pelgrims de overtocht te maken naar de Nieuwe Wereld en zich vestigen op Plymouth Rock in de hedendaagse staat Massachusetts. Deze pelgrims zijn calvinistische puriteinen; een strenge geloofsgroepering die zich afsplitst van de Anglicaanse Kerk; die zij te katholiek achten en onvoldoende (protestants) hervormd; deze pelgrims vestigen zich in Amerika om zich te ontdoen van de Roomse resten en in vrijheid hun geloof te kunnen belijden. Daarbij hadden zij een utopische samenleving voor ogen met een overheid die handelt omwille van haar onderdanen en waar het gezin de hoeksteen van de samenleving vormt. De Puriteinen houden er een strenge levenswandel op na waarin vroomheid, rechtschapenheid, zelfbeheersing, evenals het vervullen van burgerlijke en kerkelijke taken, hoog in het vaandel staan.

De scharlaken letter

The Scarlet Letter begint met een autobiografische inleiding over Hawthorne’s pennenlikkersbestaan bij een douanekantoor (custom house) in Salem (Mass.) en zijn archiefvondst van een decreet met een bijhorend mysterieus borduursel; een rode letter A. Daarna hevelt Hawthorne de lezer over naar het zeventiende-eeuwse Boston. Daarbij introduceert Hawthorne wat Van Leeuwen de ‘utopistische paradox’ noemt. De stichters van de nieuwe kolonie zien zich direct genoodzaakt om een deel van het land te reserveren voor een begraafplaats en een gevangenis. Als de poorten van de gevangenis openslaan schuifelt Hester Prynne naar buiten met een kind aan het arm. Ten overstaan van het gepeupel beklimmen moeder en kind het schavot om daar een dag lang te schande te staan. De Puriteinse rechtbank besluit af te zien van een doodstraf of lijfstraf en veroordelen haar om tot haar dood de scharlaken letter A, voor ‘adultress’ (echtbreekster), op haar mantel te dragen. Wat is er voorgevallen? In afwezigheid van de spoorloos verdwenen heer Prynne breekt Hesther haar sacroscante huwelijkseed door een affaire te krijgen met de veelbelovende jonge dominee Arthur Dimmesdale, met als resultaat de geboorte van het onechtelijke kind Pearl. Prynne houdt de identiteit van haar minnaar geheim. De bedrogen echtgenoot, dokter Roger Chillingsworth, verschijnt ten tonele als Hester samen met Pearl op het schavot staat. Later belooft hij haar niet te zullen rusten tot hij de vader van het onwettige kind heeft geïdentificeerd. Schuld, boete en wraak spelen een sleutelrol in deze roman. De schuld die steeds zwaarder weegt op het geweten van de vrome dominee Dimmesdale, Hesters boetedoening en nimmer aflatende wraaklust van Chillingsworth. In ‘The Scarlet Letter’ toont Hawthorne zich een scherpzinnige criticus van het zwartkouserige puritanisme door zorgvuldig haar hun bekrompenheid en hypocrisie bloot te leggen.

De hemelse spoorweg

In zijn eigen leven schippert Hawthorne tussen utopie en een samenleving geschoeid op materialisme. Over Hawthorne’s hang naar utopisme schreef Evert-Jan van Leeuwen de boekbijdrage ‘Utopianism’ voor de bundel ‘Hawthorne in context’ (Cambridge University Press, 2018) samengesteld door Monika M. Elbert. Van Leeuwen vertelt onder meer dat Hawthorne zich aansluit bij de pastorale commune Brook Farm die onder leiding staat van de transcendentalist George Ripley. Al na twee seizoenen besluit hij het boerenleven vaarwel te zeggen en samen met zijn echtgenote in te trekken in de Old Manse, een oude pastoriewoning in Concord (Mass.). Concord was destijds de pleisterplaats voor filosofen, schrijvers en dichters waaronder Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau en Amos Bronson en Louisa May Alcott. Tijdens zijn verblijf in de pastoriewoning schrijft hij een verhalenbundel onder de titel: Mosses from the Old Manse (1846). Het bekendste verhaal hierin is The Celestial Railroad. Hierin neemt Hawthorne het beroemde boek The Pilgrim’s Progress (1678) op de hak. In dit boek vertelt de puriteinse predikant John Bunyan een allegorisch verhaal over het leven van een Christen en alle beproevingen en verzoekingen die hij op zijn levenspad kan tegenkomen. Bunyan beschrijft het leven als een lange, zware louteringsweg door een aardse tranendal op weg naar de hemelse stad. In Hawthorne’s bewerking is de allegorische pelgrimage gemoderniseerd. Inmiddels is er dankzij de industrialisatie een spoorweg richting de hemelse stad. De Bunyans pelgrimage is veranderd in een pleziertreinrit, de zonden van de passagiers worden opgeborgen in het bagageruim en de conducteur Mr. Smooth-it-away heeft alle bergen, ravijnen en andere hindernissen glad getrokken.

• John Bunyan (1628-1688): Engelse puriteinse predikant die tijdens zijn gevangenschap, omwille van zijn religieuze overtuiging, het beroemde allegorische boek ‘The Pilgrim’s Progress’ (1678) schreef. Hawthorne baseerde zijn korte verhaal ‘The Celestial Railroad’ op Bunyans boek. 
• Roger Williams (1603-1683): puriteinse predikant, auteur en theoloog die verdreven wordt uit de Massachusetts Bay Colony om in 1636 de kolonie Providence Plantations te stichten. Twee jaar later sticht hij de First Baptist Church of America.
• Amos Bronson Alcott (1799-1888): ook wel de ‘Socrates van Concord’ genoemd. In 1840 verhuist deze beroemde docent, abolitionist, auteur en filosoof naar Concord waar hij residentie neemt in de Dove Cottage – duivenkot. Bronson is een kleurrijk figuur met een verfrissende kijk op pedagogie en onderwijs. Ook sticht hij de utopische commune genaamd Fruitlands, die een half jaar later vanwege tegenvallende oogsten en geldgebrek wordt opgeheven.
• Anne Hutchinson (1591-1643): Engelse religieuze hervormer. Vanwege kritiek op het puriteinse geloof wordt zij verbannen uit de Massachusetts Bay Colony en geëxcommuniceerd door haar kerk. Met haar gezin zoek ze toevlucht in Rhode Island.
• Ralph Waldo Emerson (1803-1882): staat te boek als één van de meest invloedrijke denkers in de negentiende-eeuwse Verenigde Staten. Hij verkrijgt bekendheid met zijn eerste essay Nature (1836) en later met het essay The American Scholar (1837). Hij is één van de grondleggers van het Amerikaanse transcendentalisme die bijzonder belang hecht aan individualiteit, vrijheid en natuurwaardering.
• Henry David Thoreau (1817-1862): beroemde Amerikaanse kluizenaarfilosoof. Zijn boek Walden, or Life in the Woods (1854) is een klassieker in de westerse literatuur.
• Samuel Taylor Colerigde (1772-1834): Britse ‘Lake-poet’ die veel beroemde gedichten schreef, zoals The Rime of the Ancient Mariner en Kubla Kkan, wiens denken en dichten invloed had op het Amerikaanse transcendentalisme.
• Thomas Carlyle (1795-1881): Schotse schrijver, historicus en wiskundige. Evenals Coleridge heeft het werk van Carlyle een belangrijke invloed op het Amerikaanse transcendentalisme.
• William Ellery Channing (1780-1842): Amerikaanse unitarische predikant en theoloog.