Kwaliteitsonderwijs
Zoektocht
Eerst was er de Oerknal, het beginpunt waar het heelal en zelfs ruimte en tijd uit het niets ontstonden. En daarna was er duisternis – want het heelal bevatte vrijwel alleen maar waterstof- en heliumgas. Pas toen daaruit na een paar honderd miljoen jaar de eerste sterren ontstonden, viel er wat te zien. Dit 13 miljard jaar oude licht is nog steeds naar ons onderweg en kan door onze telescopen worden opgevangen. Het 'vroege' heelal is een belangrijk onderzoeksthema in de Leidse astronomie. Want de oorsprong en evolutie van sterren, sterrenstelsels en zwarte gaten bepalen voor een groot deel de geschiedenis en toekomst van het heelal.
Leidse wetenschappers bestuderen de fysica en chemie van stervorming en ver weggelegen sterrenstelsels. Ook houden ze zich bezig met het ontwikkelen van computermodellen die de groei van het heelal tot nu toe zo goed mogelijk simuleren en daardoor een voorspelling voor de toekomst doen. Daarnaast zoeken ze naar ‘exoplaneten’ – planeten buiten ons zonnestelsel – en of deze misschien leven bevatten.
Meebouwen
Vooruitgang in de astronomie is vaak afhankelijk van betere waarnemingen, dus betere telescopen. Leiden bouwt mee aan de meest geavanceerde instrumenten ter wereld, omdat dit recht geeft op gegarandeerde waarneemtijd als deze fel begeerde instrumenten beschikbaar komen. Voorbeelden zijn de, grotendeels Nederlandse, radiotelescoop LOFAR en observatorium ALMA in Chili. Deze zijn recent voltooid en hebben naar verwachting hun beste jaren nog voor zich. Ook zijn Leidse astronomen intensief betrokken bij de bouw van de Europese Extremely Large Telescope (ELT) en de James Webb ruimtetelescoop, die beiden binnen een paar jaar de grenzen van het waarnemen nog verder zullen oprekken.
Uiteindelijk dienen deze miljardenprojecten en de heelalsimulaties op supercomputers allemaal hetzelfde doel: het grote verhaal, van de Oerknal tot nu, rond krijgen. Maar begrip over het universum is niet het enige wat voorkomt uit de sterrenkunde: de technische eisen aan de telescopen en instrumenten drijven ingenieurs tot het uiterste, en zorgen daarmee voor innovatie. Vele technologieën ontwikkeld om sterrenkundig onderzoek mogelijk te maken worden ook toegepast om het leven op aarde beter te maken. Zo vindt bijvoorbeeld ISPEX, het opzetstukje voor je mobiele telefoon waarmee je fijnstof kan meten, zijn oorsprong in de techniek om exoplaneten mee op te sporen.
Wijdverspreid
Het sterrenkundige instituut van de Universiteit Leiden staat internationaal hoog aangeschreven, net als de Nederlandse astronomie in het algemeen. Afgestudeerden, promovendi en onderzoekers zwermen uit over de hele wereld, en bekleden menige prominente functie in de astronomische gemeenschap, zoals astrochemicus Ewine van Dishoeck, die een cruciale rol had bij het realiseren van het grote Europese observatorium ALMA in Chili, en in 2018 voorzitter werd van de Internationale Astronomische Unie (IAU). Maar dat is volgens haar niet het belangrijkste: 'Het draait hier in Leiden niet om een paar coryfeeën; de kwaliteit is van jong tot oud en over een breed front van hoog niveau.'
De Leidse Sterrewacht rekent ook communicatie met het publiek tot een kerntaak. Mede daarom zijn Leidse astronomen regelmatig te vinden in de media. Een dieper inzicht in het heelal vertegenwoordigt een culturele waarde die bij brede lagen van de bevolking leeft. Directeur Huub Röttgering: 'Wij willen onze plaats in het heelal begrijpen, en dat aan de wereld vertellen.'
