Bedoelde en onbedoelde effecten

Vaak krijgen daders korte gevangenisstraffen opgelegd. Dikwijls gaat het vóór de straf al niet goed met deze daders, bijvoorbeeld bij het vinden van een baan. Een korte detentie kan de toch al kwetsbare uitgangspositie van daders verslechteren. Doorlopende begeleiding na een straf verdient daarom aandacht. Leidse wetenschappers trekken dit soort conclusies door onderzoek naar bedoelde en onbedoelde effecten van detentie.

Prison Project

Hoewel er in de afgelopen 50 tot 100 jaar veel algemene inzichten over gevangenisstraf zijn gekomen, is er op detailniveau nog heel weinig empirisch onderzoek gedaan naar het effect. Om meer over bedoelde en onbedoelde effecten van gevangenisstraf te weten te komen, volgden criminoloog Paul Nieuwbeerta en zijn collega's in het Prison Project tussen 2010 en 2015 ongeveer 1900 gedetineerden. De deelnemers werden meerdere keren geïnterviewd: vanaf hun voorlopige hechtenis in een Huis van Bewaring, tijdens hun gevangenisstraf, 6 maanden na vrijlating en 24 maanden na vrijlating. De vragen gingen over allerlei factoren die vermoedelijk ervoor zorgen dat mensen (opnieuw) een strafbaar feit plegen, zoals woonsituatie, werk, partner, lichamelijke en psychische gezondheid en normen en waarden.

Nieuwbeerta: ‘Wat onder meer opviel: gevangenisstraffen zijn heel erg kort. De helft van de gedetineerden uit het onderzoek kwamen uit een Huis van Bewaring en hoefden daarom nog maar een korte straf uit te zitten. Daarnaast bleek dat veel mensen met uiteenlopende sociale problemen kampen. Ze zijn bijvoorbeeld dakloos, of hebben geen werk, vaak gaat het om jongeren met een instabiele gezinssituatie die bovendien moeite hebben om een baan te behouden. De lichamelijke en psychische gezondheid van veel deelnemers was slecht. Dit maakt het onderzoek naar het effect van de gevangenisstraf moeilijk: na detentie gaat het vaak niet goed met deze groep, maar dat was ook al zo vóórdat ze in de gevangenis terechtkwamen.

Uitzicht op werk

Die conclusie gaat bijvoorbeeld op voor de arbeidsmarktperspectieven van gevangenen. Anke Ramakers onderzocht binnen het Prison Project de perspectieven van gedetineerden voor, tijdens en na hun straf. Ze vertelt over enkele uitkomsten: 'Een substantieel deel van de gedetineerden bleek, voorafgaand aan hun straf, geen werkervaring te hebben. Degenen met werkervaring  hadden dikwijls een instabiel arbeidsverleden met verschillende korte baantjes, ontslagen en deelname aan zwart werk. We hebben ook gekeken of de gedetineerden tijdens hun gevangenisstraf gebruik maakten van de mogelijkheid om te werken (gevangenen kunnen werk voor bedrijven verrichten, zoals inpakwerkzaamheden, red.) of deelnamen aan cursussen, zoals een training arbeidsvaardigheden of cognitieve gedragstherapie. Vaak bleek dat hun staf te kort was om aan zo'n cursus mee te mogen doen: veel cursussen hebben als criterium dat gedetineerden een straf van vier maanden of langer uitzitten. Na hun straf komen gevangenen vaak weer in het circuit van wisselende baantjes terecht.'

Ramakers: 'Onze conclusie luidt dat het effect van detentie op arbeidsmarktperspectieven op zich niet zo groot is. Het gaat na detentie niet significant slechter met mensen op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd lijkt de (korte) periode in detentie ook niet te zorgen voor een verbetering van arbeidsperspectieven. Begeleiding na vrijlating lijkt gewenst om de situatie, die vóór detentie vaak al niet goed was, te verbeteren. Een andere interessante vondst: van de mensen die wel een baan hadden voor hun detentie kon een significant deel na hun straf weer terugkeren naar die baan. Dit zou misschien vaker kunnen gebeuren als gedetineerden gedurende hun detentie gestimuleerd en gefaciliteerd worden om contact te zoeken met vroegere werkgevers.'

Conclusie

Nieuwbeerta noemt enkele opvallende algemene conclusies op over bedoelde en onbedoelde effecten van een langere gevangenisstraf. ‘Een aangetoond bedoeld effect van een langere gevangenisstraf is dat het daders die een rationele afweging maakten om een misdaad te plegen, afschrikt om nogmaals zo’n misdrijf te plegen. Daarnaast blijkt een langere gevangenisstraf ook positief te werken voor de onbedoelde effecten. Ex-gedetineerden raken vaak hun huis, hun werk en hun relatie kwijt, wat de kans op recidive vergroot. Een langere tijd in de gevangenis zorgt ervoor dat je trainingen kunt aanbieden, zoals agressieregulering of arbeidsscholing. Dit verhoogt hun kansen op een betere sociale situatie na hun detentie.’

De komende tijd gebruiken de Leidse wetenschappers alle uitkomsten van het Prison Project voor verder onderzoek. Zo kunnen ze gedetailleerde adviezen geven om de uitvoer en de effecten van gevangenisstraf te verbeteren.

Prison Project
Nieuwbericht onderzoek leefklimaat in Nederlandse gevangenissen