Franz Kafka (1883 - 1924) is een icoon van de twintigste eeuw. En één van de beroemdste schrijvers die ooit geleefd heeft. Een auteur van mysterieuze en  spookachtige verhalen geschreven in een zeer heldere  taal, die gaan over de eenzame mens, overgeleverd aan ongrijpbare machten. 

Ter gelegenheid van zijn honderdste sterfjaar organiseert Studium Generale een lezingenreeks waarbij het oeuvre van Franz Kafka van verschillende kanten bekeken zal worden. De sprekers zullen ingaan op zijn leven en werk, zijn taal en stijl bestuderen, reflecteren op de angst en vertwijfeling van de moderne mens, losgesneden van God en Waarheid, en ook zal Kafka geplaatst worden in onze 21ste eeuw: wat heeft zijn werk ons te leren over de huidige bureaucratie en systemen?

Prof.dr. Jaap Goedegebuure, Emeritus hoogleraar Nederlandse Taal- en Letterkunde, Universiteit Leiden

De stijl en verteltrant van Franz Kafka (1883-1924) blinken uit door helderheid, precisie en logica. Maar de door hem beschreven situaties vormen een aaneenschakeling van absurde voorvallen en onwaarschijnlijke verwikkelingen, en gaven aanleiding tot de term ‘kafkaësk’. Minstens zo opvallend als deze sfeer van zakelijke geheimzinnigheid is dat Kafka het nooit zocht in dik aangezette drama’s. Weliswaar ziet men zijn oeuvre als de uiting van een tragisch levensbesef, maar dat wil niet zeggen dat hij het daar zelf op aanstuurde. Zelfs waar hij wreedheden in beeld brengt, blijft zijn toon licht en ironisch. En dat ondanks het feit dat hij vrijwel zijn hele leven in de ban was van onmacht en  faalangst. In zijn lezing laat Jaap Goedegebuure bovengenoemde aspecten de revue passeren en licht deze nader toe aan de hand van een aantal voorbeelden uit Kafka’s werk.

Dr. Timo Slootweg, universitair hoofddocent Rechtsfilosofie, Universiteit Leiden

Kafka wordt niet zelden als één van de meest vooraanstaande ‘existentialistische’ schrijvers aangeduid. Zijn existentialisme treft ons bovenal in de duistere droomvertelling ‘Voor de wet’. Dit korte verhaal uit _Het proces_ (1925) is in wezen de geconcentreerde versie van de hele roman, en kan worden beschouwd als leessleutel tot Kafka’s hele oeuvre.

In deze lezing wordt door Timo Slootweg uiteengezet waarom en in welke zin zowel het juridische geval van Jozef K. als dat van de man voor de wet een diepgaande existentieel-filosofische betekenis hebben. Hun proces duidt op een psychologisch proces van zelfwording, een proces dat met schuld, vertwijfeling en angst gepaard gaat. In hun queeste naar recht worden beide mannen tot een persoonlijke en creatieve beslissing aangezet, want het leven kan ten diepste slechts op esthetische wijze gerechtvaardigd worden. Het proces naar deze realisatie impliceert een leerschool van angst, waarvoor Jozef K. en de man voor de wet niet opgewassen blijken.

Timo Slootweg legt _Het proces_ en _Voor de wet_ ook naast de Bijbelse Job, met wie Jozef K. en de man voor de wet een merkwaardige verwantschap vertonen. Maar er is ook een duidelijke tegenstelling met Job: Jozef K. en de man voor de wet bezwijken uiteindelijk onder de last van de vrijheid en de afhankelijkheid van anderen, waardoor ze ook niet in staat zijn tot de ontmoeting. Met dit vergelijkende perspectief op beide verhalen nodigt Slootweg uit om te ontdekken hoe het worstelen met Kafka’s existentiële thema’s ons eigen begrip van vrijheid en verantwoordelijkheid kan verdiepen. 

Dr. Albert Jan Kruiter, actieonderzoeker bij het Instituut voor Publieke Waarden

Albert Jan Kruiter doet actieonderzoek naar mensen die vastlopen in bureaucratische systemen. Samen met hen maakt het Instituut voor Publieke Waarden plannen om uit de bureaucratie te komen. Kruiter promoveerde in 2010 op het proefschrift Mild despotisme, waarin hij het ontstaan van bureaucratie als inherent democratisch fenomeen bestudeerde. Eerder was hij betrokken bij de oprichting van de Kafkabrigade. Tijdens deze avond zal Kruiter het werk van Kafka in een context van andere denkers en politiek filosofen plaatsen. Bovenal zal hij ingaan op bureaucratie als fenomeen, waar het vandaan komt, en hoe we de bureaucratie de 21e eeuw in kunnen trekken. Hij gaat hierover ook graag in gesprek met het publiek!

Trixie Hölsgens MA, germanist, filosoof en medewerker Duitse taal en cultuur bij het Duitsland Instituut Amsterdam

De teksten van Franz Kafka (1883-1924) spreken nog steeds volop tot de verbeelding. Kafka's teksten kunnen, ook 100 jaar na het overlijden van de schrijver, de belevingswereld van veel verschillende lezers binnendringen en daar een verschil maken.  In deze lezing wordt aan de hand van enkele filosofen (Theodor W. Adorno, Walter Benjamin, Hannah Arendt) besproken waarom dat zo is. Wat maakt de teksten van Kafka zo aangrijpend en - ondanks het surrealisme en absurdisme - zo herkenbaar? Tijdens de bijeenkomst lezen we enkele korte fragmenten van Kafka zelf, onder andere uit Het proces en De gedaanteverwisseling.