Waar spreken we over als we over tolerantie spreken? Waar liggen de grenzen van tolerantie?

Prof.dr.mr. Kees Schuyt, emeritus hoogleraar sociologie (UvA); bekleedde de Cleveringa-leerstoel 2006 – 2007, Universiteit van Leiden

Deze vragen komen aan de orde in deze eerste lezing. Na drie omschrijvingen van het begrip tolerantie wordt ingegaan op de historische oorsprong van tolerantie en op de bijdragen van Erasmus, Castellio, Coornhert en andere vroege humanisten, die het ‘humane’ centraal stelden tegenover fanatieke geloofsvervolgers. Daarna wordt de geschiedenis van de idee van tolerantie doorgetrokken naar Frankrijk (P. Bayle, Voltaire, de Condorcet), inclusief de eerste vrouwelijke pleitbezorgers ‘gelijke rechten’ en vrije meningsuiting (Olympe de Gouges en mary Wollstonecraft). Daarbij komen de tegenstelling tussen tolerantie en fanatisme, tussen overheersing en gelijkheid en tussen polarisatie en pluralisme, vanzelf naar voren. Een actuele toepassing naar hedendaagse kenmerken van polarisatie en pluralisme in een democratie  sluiten de lezing af.

Prof.dr. Joop van Holsteyn, hoogleraar Politicologie, Universiteit Leiden

U bent een populist! Typisch staaltje populisme! Als één term vaak gebruikt is in het politieke en publieke debat van de afgelopen jaren, dan wel populisme. Ook in Nederland. Vaak gaat het bij het gebruik van de term om een negatieve kwalificatie, een scheldwoord. Dat is jammer, want daarmee raakt de kern van het populisme als  politieke ideologie uit beeld. Dus laten we het daar maar eens over hebben: wat is populisme eigenlijk, en hoe is het gesteld met populistische houdingen en opvattingen bij Nederlandse partijen en kiezers? En moeten we er bang voor zijn?

Prof.dr. Bastiaan Rijpkema, hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap / Bijzonder hoogleraar verdraagzaamheid, Universiteit Leiden

Te midden van ineenstortende democratieën in de jaren dertig van de vorige eeuw ontstond een nieuw perspectief op democratie: de weerbare democratie. De centrale gedachte van dat democratieconcept: democratische tolerantie kan niet onbegrensd zijn. Denkers, juristen en politicologen als Karl Loewenstein, George van den Bergh en Karl Popper werkten manieren uit om zowel recht te doen aan tolerantie als aan de noodzaak om tolerantie niet te laten omslaan in haar tegendeel, met uiteindelijk mogelijk serieuze aantastingen van de democratie als gevolg. Tijdens dit college behandelen we de dilemma’s en ideeën rond het begrenzen van democratische tolerantie ter verdediging van de democratie. Daarbij is er geruime aandacht voor de concrete vertaling die deze ideeën na de Tweede Wereldoorlog hebben gekregen in het internationaal recht, in wetten en in rechtspraak. Regelmatig zal daarbij de situatie in Nederland vergeleken worden met die in andere landen.

Prof.dr. Bert Jan Lietaert Peerbolte, hoogleraar Nieuwe Testament, Vrije Universiteit Amsterdam

Twee contrasterende beelden van de apostel Paulus botsen op elkaar: voor sommigen is hij de ‘uitvinder van het universalisme’, voor anderen is hij bijzonder onverdraagzaam. Deze avond is gericht op een reconstructie van Paulus’ oorspronkelijke boodschap. Centraal zal staan het verschil tussen de onbetwiste brieven van Paulus en de brieven die waarschijnlijk later op zijn naam geschreven zijn. Door dat onderscheid te belichten wordt duidelijk hoe revolutionair Paulus’ interpretatie van het evangelie was. Tegelijk zullen we zien hoe die revolutionaire boodschap later is teruggedraaid. ‘Eén in Christus’ is het credo van Galaten 3:28 en dat credo is zelfs vandaag nog revolutionair.

Marcel ten Hooven, journalist en vast medewerker van De Groene Amsterdammer. Zijn laatste boek is De ontmanteling van de democratie. Hoe de kunst van het samenleven verstoord raakt – en wat eraan te doen (De Arbeiderspers)

Het sociale leven, met al zijn fricties en grote en kleine ergernissen, is een oefenschool voor verdraagzaamheid. Het onvermijdelijke contact met leefwerelden die jou vreemd zijn, die er ook andere waarden op na houden, of wellicht zelfs waarden die haaks staan op de jouwe, kan je vormen in het samenleven met anderen. Dat is ook een voorwaarde voor het op orde houden van de democratie. Zonder goede samenleving geen goede democratie, dat is een les die de geschiedenis ons leert. En ook een les die actueel is, met politieke partijen aan de macht die mensen juist tegen elkaar opzetten.

Dr. Martine Berenpas, docent ethiek en filosofie, Fontys Tilburg

In haar lezing zal Martine Berenpas reflecteren op de relatie tussen oneindige gastvrijheid en de politieke begrenzing van tolerantie vanuit de fenomenologie van Emmanuel Levinas (1906-1995). Levinas definieert de subjectiviteit als het ontvangen van de ander, als gastvrijheid. Ze zal daarbij laten zien hoe Levinas’ denken in tegenstelling tot traditionele ideeën over tolerantie de ander centraal laat staan en daarbij een belangrijke meerwaarde heeft voor het denken over verdraagzaamheid en tolerantie.

Prof.dr. Saniye Çelik, bijzonder hoogleraar Diversiteit en Inclusie bij de Politie, Institute for Security and Global Affairs, Universiteit Leiden

In deze lezing verdiepen we ons in de inbedding van verantwoordelijkheden voor diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid vanuit een waardenperspectief. We bespreken de randvoorwaarden voor een inclusieve organisatiecultuur en leren van eerdere initiatieven. Omgaan met diversiteit binnen teams vraagt om verbindend leiderschap. Hoe geef je dat vorm? Onderwerpen zoals psychologische en sociale veiligheid komen aan bod.
Met behulp van de inclusiescan reflecteren we op inclusief gedrag en krijg je praktische handvatten aangereikt.

Deze lezing is in samenwerking met het team Politiestudies van Institute of Security and Global Affairs