Met je gedrag en gedachten je gezondheid beïnvloeden
Psychologische processen hebben een groot effect op het verloop van een ziekte en de effecten van een medische behandeling. Vanuit de psychoneurobiologie houden onderzoekers zich bezig met die wisselwerking tussen lichaam en geest. Zo onderzoeken zij de effecten van stress en de werking van placebo’s en nocebo’s wat kan leiden tot effectieve behandelingen met minder medicijnen.
Placebo en nocebo
De placebo kennen we als nep-pil. Je slikt iets waarvan de arts zegt dat het helpt, en daarom helpt het. Zelfs als je wéét dat het een placebo is. De onderzoeksgroep van hoogleraar Gezondheidspsychologie Andrea Evers liet hierbij ook zien dat woorden ook een negatief effect kunnen hebben op iemands klachten of ziekteverschijnselen. De manier waarop een arts een boodschap over een medicijn brengt, blijkt van groot belang. Noemt een arts alle ernstige, maar heel weinig voorkomende bijwerkingen van een medicijn op bij het voorschrijven, dan is de kans groter dat de patiënt bijwerkingen zal ervaren. Zo’n verergerende factor noemen we een ‘nocebo’. Het proces is ook op MRI-scans te zien in de hersenen.
Je lichaam conditioneren
De onderzoekers zetten het placebo-mechanisme in om bestaande behandelingen van chronische ziekten te verbeteren, bijvoorbeeld van reuma waarbij patiënten medicijnen moeten slikken die ernstige bijwerkingen kunnen veroorzaken. In samenwerking met de afdeling reumatologie van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en andere centra onderzoekt Evers wat een (gedeeltelijke) placebo kan betekenen voor mensen met beginnende reuma. De patiënten krijgen eerst het gebruikelijke reumamedicatie-regime toegediend. Wanneer hun lichaam hieraan gewend is, wordt een deel van het medicijn vervangen door een placebo. Het doel van het onderzoek is om te laten zien of het lichaam op eigen kracht ook de reuma kan bestrijden door optimaal gebruik te maken van het placebo-effect. Hoewel het effect altijd tijdelijk zal zijn, zou het wel betekenen dat patiënten een periode lang een lagere dosis medicijnen kunnen slikken, wat de kans op ernstige bijwerkingen aanzienlijk zou kunnen verlagen.
E-health
Samen met het LUMC implementeert Evers ook een innovatief online coachingsprogramma dat de levenskwaliteit van mensen met een chronische ziekte verhoogt en hun beperkingen in het dagelijks leven vermindert. Mensen met chronische aandoeningen hebben vaak veel pijn of last van vermoeidheid, ze moeten regelmatig naar het ziekenhuis en veel medicijnen slikken. Het coachingsprogramma helpt hen om zelf de beperkingen die ze hierdoor ondervinden te verminderen en waar nodig hun levensstijl aan te passen. Evers: ‘Patiënten en artsen zijn er heel enthousiast over. Daar zijn we zeker trots op.’ De coaching vult de medische behandeling goed aan. Evers: ’In de reguliere zorg is iets vaak óf psychisch óf medisch. Wij kijken naar het totaalpakket: het gedrag, de persoonlijkheid, de lichamelijke reacties en de behandeling – alles. Wij kunnen de gezondheidszorg significant verder helpen met deze benadering. Patiënten willen niet alleen maar een pil. Ze willen ook graag advies over wat zij zelf kunnen doen, zij willen hulp om hun levensstijl aan te pakken en alles eraan doen om zo gezond mogelijk te blijven.’
Die verwevenheid is eigenlijk heel logisch, vindt Evers. ’We bevinden ons allemaal op een spectrum tussen gezond en ziek. In die zin zijn we allemaal patiënt. Op medisch gebied kunnen we steeds eerder ingrijpen in het ziekteproces, zelfs in een stadium dat mensen zich helemaal nog niet ziek voelen. ‘Preventie’ bestaat dus eigenlijk niet meer.’
Gezonde leefstijl voor iedereen
De adviezen voor gezonde en zieke mensen zijn ook dezelfde: beter eten, meer bewegen. Evers past nu haar psychologische inzichten toe om mensen te ondersteunen bij het aanpassen van hun levensstijl. Straffen werkt niet; belonen wel, en vooral korte termijn belonen. Samen met de Hartstichting werkt ze aan een beloningssysteem waarbij mensen punten sparen door te sporten en groenten te kopen, om korting te krijgen op leuke uitjes, of op een sportschoolabonnement. Evers: ’Maak gezond leven leuk voor iedereen en je bent er.’