Gezond ouder worden

Kleine ongemakken zoals stijvere spieren en sneller moe zijn, dat accepteren ouderen. Maar ze willen wel zelfstandig naar de verjaardag van hun kinderen kunnen gaan. Preventieve ouderenzorg helpt mensen daarmee. Het doel is om mensen oud te laten worden met een zo lang mogelijk behoud van hun zelfredzaamheid en zelfstandigheid. Onderzoekers binnen en buiten het ziekenhuis werken samen om behandelingen af te stemmen op de unieke situatie van ouderen.

Ouderen hebben eigen behoeften, eigen kwetsbaarheden. De medische voorgeschiedenis, het dagelijks leven, de geestelijke gesteldheid en iemands sociale omgeving zijn allemaal factoren om mee te nemen. Al deze zaken grijpen op elkaar in, zegt internist en specialist ouderengeneeskunde Simon Mooijaart: ’Ouderengeneeskunde is een vak apart. Je kunt niet zeggen: iemand heeft borstkanker, en bij borstkanker doen we altijd dit en dat. Een zeventigjarige heeft niet de veerkracht van een veertigjarige. En de ene zeventigjarige is nog heel fit, de andere kan echt geen zware operatie meer aan.’

Moleculair profileren

Of dat zo is, is te zien aan iemands moleculaire profiel. Moleculaire epidemiologen bestuderen bloed, vet of spieren en maken moleculaire profielen om in kaart te brengen in wat voor staat ouderen zich bevinden. Dat doen ze door te kijken naar bepaalde metabolieten, stofjes die geproduceerd worden tijdens de stofwisseling. Die stofjes geven aan waar de cellen van bepaalde organen mee bezig zijn. Zijn de levercellen aan het delen? Zijn de cellen in de nieren aan het opruimen? Functioneren de spiercellen nog wel goed? Met behulp van de metabolieten is lang voordat iemand fysieke klachten ervaart al te zien of een orgaan nog goed functioneert.

Leidse onderzoekers hebben 220 metabolieten gekozen om standaard te meten bij alle zeventigplussers die het LUMC binnen komen. Dat levert enorm veel gegevens op. De patiënt wordt vervolgens behandeld en de onderzoekers analyseren wat er met hen gebeurt, bijvoorbeeld hoe hij op zijn medicatie reageert. Na afloop kijken ze of het ziekteverloop te voorspellen was op basis van het moleculaire profiel.

Hoogleraar moleculaire epidemiologie Eline Slagboom: ‘Op deze manier is een classificatiesysteem te ontwikkelen waarmee we patiënten kunnen indelen in vier groepen, van heel gezond naar uiterst kwetsbaar. Dat stelt ons in staat om hun behandeling aan te passen en om de kwetsbaarste mensen extra aandacht te geven.’

Indelen naar veerkracht

Op een heel andere manier werkt internist-ouderengeneeskunde Mooijaart ook aan een classificatiesysteem. Hij wil voorkomen dat ouderen die op de Eerste Hulp terecht komen ondanks een goede behandeling toch niet meer op hun oude niveau terugkeren. Als gevolg van de pijn, de stress en de vreemde omgeving kunnen zij in de war raken en geestelijk achteruit gaan. Ze kunnen ook last krijgen van de medicatie, die meestal is ontwikkeld voor gezonde veertigjarige mannen en niet voor tachtigjarigen die vaak al meerdere chronische aandoeningen hebben.

Mooijaart ontwikkelt een korte vragenlijst voor ouderen die op de Eerste Hulp binnenkomen. Met meer informatie over iemands staat van geheugen, mate van (on)afhankelijkheid, medicijngebruik, omgeving en voorgeschiedenis kunnen artsen hun behandeling aanpassen en ellende voorkomen.

Samen het geheim van gezond oud worden ontrafelen

Uniek aan het ouderenonderzoek in Leiden is de schaal waarop het onderzoek plaats vindt. Mooijaart testte zijn vragenlijst op 3000 mensen, het grootste onderzoek in zijn soort wereldwijd. Slagboom analyseert gegevens van 100.000 mensen die al meerdere generaties ouder dan 90 worden om helder te krijgen welke levensstijlfactoren bijdragen aan ouder worden.

Bijzonder is de nauwe band tussen fundamentele onderzoekers en de praktijk. Zo is een onderzoek naar indicatoren voor nierfalen ontstaan op basis van een vraag van artsen. Artsen en onderzoekers werken gelijk op: artsen nemen de bloedmonsters af terwijl in de laboratoria het team van Slagboom aan de indicatoren werkt. Zo zien Mooijaart en Slagboom dat graag: snel en efficiënt werken, praktijkgericht fundamenteel onderzoek en een fijne samenwerking. Mooijaart: ’Er zijn wellicht instituten wereldwijd die beter zijn in fundamenteel onderzoek of klinisch onderzoek, maar de combinatie van expertises die we hier onder één dak hebben is uniek. Er is hier geen eilandjescultuur.’