Van eilandjestransplantatie naar stamceltherapie voor diabetespatiënten

Stamcellen kunnen worden opgekweekt tot insulineproducerende cellen.

Diabetes type I, een veelvoorkomende vorm van diabetes, is te genezen door een transplantatie van de alvleesklier of de eilandjes van Langerhans. Deze transplantaties leveren goede resultaten op, maar er zijn helaas maar weinig donoralvleesklieren beschikbaar. Leidse onderzoekers ontwikkelen daarom een nieuwe behandelmethode op basis van stamcellen, waardoor met een enkele donoralvleesklier meerdere patiënten geholpen kunnen worden.

Insuline spuiten

Wanneer iemand koolhydraten eet, voorkomt het hormoon insuline dat het glucosegehalte in het bloed te sterk stijgt. Dit hormoon wordt geproduceerd door insulineproducerende cellen in de alvleesklier (pancreas). Deze cellen worden samen de eilandjes van Langerhans genoemd. Bij patiënten met diabetes type I zijn deze eilandjes vernietigd door hun eigen immuunsysteem, waardoor ze geen insuline meer kunnen aanmaken. Vandaar dat zij insuline moeten spuiten. Dat voorkomt echter niet dat zij veel kans hebben op ernstige bijkomende klachten, zoals nier- en hartfalen.

Pancreastransplantatie

Genezing van diabetes is tegenwoordig mogelijk door een transplantatie van de volledige pancreas - een zeer ingrijpende operatie - of een transplantatie van de eilandjes van Langerhans. De transplantaties leveren heel goede resultaten op. Na een eilandjestransplantatie hoeft zestig tot zeventig procent van de behandelde patiënten geen insuline meer te spuiten. Bij de overige patiënten is de ziekte veel beter te controleren.

Het Leids Universitair Medisch Centrum is het enige Nederlandse centrum waar alvleesklier- en eilandjestransplantaties worden uitgevoerd. Jaarlijks worden er zo’n 20-25 patiënten behandeld met een alvleeskliertransplantatie en 5-6 patiënten met een eilandjestransplantatie. Professor Ton Rabelink vertelt: 'Een alvleeskliertransplantatie is een moeilijke operatie vanwege de spijsverteringsappen. Het gaat om heel complexe chirurgie. Het is heel moeilijk om het orgaan bij de donor eruit te halen zonder dat de spijsverteringssappen gaan lekken. Vandaar dat er ook zo weinig donoralvleesklieren beschikbaar zijn. Soms krijgen we dus ook alvleesklieren aangeboden die niet geschikt zijn voor transplantatie. Gelukkig kunnen we daar dan nog wel de eilandjes van Langerhans uit isoleren voor een eilandjestransplantatie.'

Nieuwe stamceltherapie

Recent hebben Rabelink en zijn collega’s een nieuwe methode ontwikkeld waarmee ze hopelijk veel meer diabetespatiënten kunnen helpen. Het gaat om een behandelmethode op basis van stamcellen. In de pancreas zitten namelijk stamcellen die zich nog kunnen differentiëren tot insulineproducerende cellen. Wanneer uit een donorpancreas de eilandjes zijn geïsoleerd voor een eilandjestransplantatie, kunnen Rabelink en zijn collega’s uit deze pancreas ook nog deze stamcellen isoleren. Recent hebben ze kunnen aantonen dat ze deze stamcellen in het lab kunnen opkweken tot insulineproducerende cellen. Daardoor kunnen ze waarschijnlijk op dezelfde manier gebruikt worden voor een transplantatie als de geïsoleerde eilandjes. Rabelink: 'Het voordeel is dat je deze cellen heel lang kunt doorkweken, waardoor je meerdere patiënten kunt helpen met een enkele donorpancreas.' Misschien dat op termijn dezelfde technologie benut kan worden voor het opkweken van eilandjes op basis van lichaamseigen stamcellen, waardoor patiënten geen afweerremmende middelen nodig hebben. Maar dat is voorlopig nog verre toekomstmuziek.