Medicijnen op maat

Er komen steeds meer medicijnen die op specifieke kenmerken van een tumor gericht zijn. De toepassing van chemotherapie wordt nog steeds verbeterd.

Doelgerichte therapie

Chemotherapie is een nog steeds veel gebruikte behandeling tegen kanker. De middelen die hierbij gebruikt worden zijn gericht op sneldelende cellen en treffen daardoor niet alleen de tumorcellen, maar ook bijvoorbeeld de cellen in de darmen en haarzakjes. Hierdoor ontstaan diarree en haaruitval. 'Er komen nu steeds meer medicijnen die specifiek een molecuul remmen waarvan de groei van de tumor afhankelijk is. Welk molecuul kan per tumorsoort verschillen en hangt af van de mutaties die er in een cel zijn opgetreden', vertelt hoogleraar Klinische Farmacie Henk Jan Guchelaar. Een behandeling met zo'n medicijn wordt ook wel doelgerichte therapie genoemd.

Combinatietherapieën

Hoogleraar Medische Oncologie Hans Gelderblom is een van de hoofdonderzoekers van de DRUP-studie. Hierin worden patiënten met vergevorderde of uitgezaaide kanker behandeld op basis van de kenmerken van de tumor. ‘We onderzoeken in deze studie of medicijnen die al zijn goedgekeurd voor een bepaalde tumorsoort ook bij andere tumorsoorten werkzaam zijn. Lastig is dat een tumor meestal bestaat uit cellen met verschillende kenmerken en een doelgericht medicijn maar tegen één zo'n kenmerk werkzaam is. De zogenaamde heterogeniteit van de tumor zorgt ervoor dat vaak een deel van de tumorcellen ongevoelig is voor bepaalde medicatie en de tumor kan blijven groeien. In de toekomst zullen daarom vaker combinatietherapieën worden gegeven. Dat betekent dat meerdere medicijnen tegelijk worden ingezet zodat alle tumorcellen worden aangepakt', vertelt Gelderblom.

Chemotherapie verbeteren

Chemotherapie blijft ook ingezet worden tegen kanker, maar met steeds minder schadelijke bijwerkingen. ‘Bestaande chemotherapie proberen we te verbeteren door de gebruikte stoffen net iets te veranderen,’ vertelt onderzoeker en hoogleraar Sjaak Neefjes. Doxorubicine, bijvoorbeeld, werkt goed tegen kankercellen, maar is ook schadelijk voor het hart. 'We proberen beter te begrijpen hoe die bijwerking ontstaat en we kijken of we de stof zo kunnen aanpassen dat deze nog wel tegen kanker werkt, maar minder bijwerkingen geeft’, aldus Neefjes.
Een ander probleem bij chemotherapie is dat bij een deel van de patiënten sommige middelen niet goed afbreken. Guchelaar: ‘Sinds 2013 doen we vooraf een test bij patiënten die chemotherapie krijgen met fluoropyrimidines. Als zij stoffen zoals 5-fluorouracil of capecitabine niet goed kunnen afbreken geven we ze een verlaagde dosis. Met deze chemotherapie op maat kunnen we nu de helft van de bijwerkingen voorkomen. We blijven onderzoek doen naar betere testen om nog meer mensen de soms ernstige bijwerkingen te kunnen besparen.’

Medicijnontwikkeling

Leiden biedt voor het ontwikkelen van doelgerichte medicijnen unieke mogelijkheden. ‘We hebben hier onder meer onderzoekers die doelwitten kunnen vinden, chemici die stoffen kunnen synthetiseren, een hoogwaardige Good Manufacturing Practice-faciliteit (GMP) in het LUMC om geneesmiddelen te produceren en het Centre for Human Drug Research (CHDR) dat stoffen op proefpersonen kan testen’, somt Neefjes op. ‘Met al deze partners wordt een drug development board ontwikkeld dat onderzoekers met een idee voor een nieuw geneesmiddel op weg kan helpen.’ Op deze manier kan in Leiden de volgende stap gemaakt worden in medicijnontwikkeling voor kanker.

DRUP-studie
Onderzoeksproject European Lead Factory (medicinale chemie)