Stamcellen als remedie

Leiden heeft een lange geschiedenis in het behandelen van bloedcelkanker. Het onderzoek naar betere therapieën staat nooit stil. Er wordt nu onder meer gewerkt aan een ‘levend geneesmiddel’.

Stamceltransplantatie

Het LUMC behandelt veel patiënten met verschillende vormen van bloedcelkanker, zoals leukemie, lymfeklierkanker en multipel myeloom (ziekte van Kahler). In 1968 was het LUMC betrokken bij de eerste beenmergtransplantatie die werd uitgevoerd bij een leukemiepatiënt. Bij zo’n transplantatie wordt het beenmerg van de patiënt eerst afgebroken met chemo- of radiotherapie. Vervolgens krijgt hij of zij nieuwe stamcellen toegediend van een donor. ‘Die bloedvormende stamcellen zijn heel robuust,’ vertelt hoogleraar Hematologie Hendrik Veelken. ‘Die vinden hun weg naar het beenmerg en bouwen een heel nieuw bloedvormend systeem en een goed afweersysteem dat nodig is om virussen of andere ziekteverwekkers te kunnen aanvallen.’ Afweercellen van de donor kunnen ook kankercellen van de patiënt aanvallen die door chemotherapie of radiotherapie niet meer vernietigd kunnen worden. Onderzoek hiernaar is een van de centrale onderzoeksthema’s van de afdeling Hematologie.

Tegenwoordig is het meestal niet meer nodig om beenmerg af te nemen bij een donor om stamcellen te kunnen oogsten. Door de donor een groeihormoon toe te dienen kan er simpelweg bloed geprikt worden. In het lab worden dan de stamcellen uit dat bloed gewonnen en vervolgens aan de patiënt toegediend.

Levend geneesmiddel

Hoogleraar Fred Falkenburg en universitair hoofddocent Hematologie Mirjam Heemskerk werken met hun onderzoeksgroepen aan het zogenoemd levend genees-middel. Dit bestaat uit donorafweercellen die tijdens of na de stamceltransplantatie worden toegediend om eventuele achtergebleven kankercellen op te ruimen. Hiervoor worden T-cellen, een bepaald type afweercel, uit het bloed van een donor in het laboratorium zodanig bewerkt dat ze de tumorcellen van een kankerpatiënt kunnen aanvallen.

Help het levend geneesmiddel vooruit

T-celreceptor-gentherapie

‘De uitdaging is om te zorgen dat alleen de kwaadaardige cellen worden aangevallen en niet de gezonde weefsels. Hiervoor is het heel belangrijk om de juiste T-cellen te selecteren’, aldus Heemskerk. Haar onderzoeksgroep heeft nu twee T-celreceptoren ontdekt die alleen op tumorcellen reageren en niet op gezonde cellen. Deze receptoren zijn een soort sensoren aan de buitenkant van een T-cel waarmee ze de omgeving aftasten. Wanneer T-cellen iets gevaarlijk tegenkomen, zoals een virus, maar ook een kankercel, kunnen zij proberen dit onschadelijk te maken. ‘We onderzoeken nu of we deze T-celreceptor kunnen overzetten naar de eigen afweercellen van de patiënt. Dat noemen we ook wel T-celreceptor-gentherapie.’ Het onderzoek richt zich nu in eerste instantie op eierstokkanker, maar het principe is ook voor andere soorten kanker te gebruiken.’

Nieuwsbericht: LUMC tekent samenwerkingsovereenkomst immuuntherapie tegen kanker
Help het levend geneesmiddel vooruit (Bontius stichting)