‘We zijn een ruimteschip met beperkte voorraden’
Van de ontdekking van exoplaneten tot de vondst van buitenaards leven. Op het Gala van de Sterrenkunde op 17 december in de Leidse Stadsgehoorzaal blikten sterrenkundigen terug en vooral vooruit. Met koning Willem-Alexander als eregast.
Het gala was ter ere van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie (IAU) en 20 jaar Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA). In beide organisaties bekleedt Ewine van Dishoeck, hoogleraar Astrofysica in Leiden, een sleutelpositie: ze is wetenschappelijk directeur van de NOVA en voorzitter van de IAU dat zo’n 13.500 sterrenkundigen vertegenwoordigt uit ruim honderd landen. Ze presenteerde het gala in een vol Stadsgehoorzaal samen met Jim Jansen, hoofdredacteur van de New Scientist.
Extremely Large Telescope
Hoogtepunten zoals de eerste maanlanding en de spectaculaire eerste foto van een zwart gat passeerden de revue en er werd druk gespeculeerd over die ene prangende vraag: wanneer gaan we buitenaards leven ontdekken? ‘We zijn de eerste generatie die de technologie in huis heeft om die vraag te beantwoorden’, aldus Van Dishoeck. Over een jaar of zes is ELT, de Extremely Large Telescope, klaar. Deze uitermate krachtige telescoop ter grootte van een voetbalstadion wordt gebouwd in de Chileense Atacama-woestijn. De eveneens Leidse astronoom Tim de Zeeuw stond aan de basis van ELT. Tijdens zijn jaren als directeur-generaal van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht begon de bouw van deze grootste telescoop ter wereld.
Rondleiding koning
Koning Willem-Alexander toonde zich onder de indruk van de gepresenteerde ontdekkingen. In de Stadsgehoorzaal bekeek hij opstellingen van telescopen en instrumenten en hij sprak met een aantal onderzoekers. Ook kreeg de koning een rondleiding langs een tentoonstelling over één eeuw sterrenkunde en ruimteonderzoek.
Eerste foto van zwart gat
Spraakmakende astronomen uit binnen- en buitenland vertelden, dikwijls met humor, over hun onderzoek. Zoals Heino Falcke, hoogleraar Radioastronomie in Nijmegen. Hij is medeverantwoordelijk voor het initiatief om foto’s te maken van zwarte gaten met telescopen op diverse plekken in de wereld. Falcke’s inspanningen en die van honderden collega’s zijn beloond. De allereerste foto ooit van een zwart gat (‘hij lijkt op een donuts!’), werd dit voorjaar wereldnieuws. Het gefotografeerde zwarte gat ligt op 500 triljoen kilometer afstand van de aarde.
Babyfoto van het heelal
Wat wordt het volgende iconische moment?, vroeg presentator Jim Jansen. Het zal niet de opsporing van buitenaards leven zijn, dat gaat nog wel even duren. De meeste astronomen waren het wel met elkaar eens: de jongeren in de zaal gaan die ontdekking meemaken, de oudere generaties waarschijnlijk niet. Een babyfoto van het heelal, opperde astronoom Joeri van Leeuwen (UvA) als de eerstkomende klapper. Want met de nieuwe telescopen kan de evolutie van het heelal steeds beter gevolgd worden. De Leidse astronoom Frans Snik vertelde hoe hij met zijn team innovatieve technologie ontwikkelt voor de volgende generaties telescopen
Aarde leek op mars
Het ontrafelen van de mysteries van het heelal gebeurt grotendeels door juist de aarde zelf goed te onderzoeken. De eerste miljard jaar leek onze aarde op mars, aldus astrobioloog Inge Loes ten Kate van de Universiteit Utrecht. Om meer inzicht te krijgen in mogelijk buitenaards leven onderzoekt ze hoe het leven op aarde heeft kunnen ontstaan. Het zijn niet alleen wetenschappers maar ook ‘gewone’ burgers op aarde profiteren van technologische vernieuwingen in de astronomie, benadrukte de Leidse astronoom Pedro Russo. Zoiets als wifi of geavanceerde MRI-beelden voor de opsporing van ziekten danken we mede aan de astronomie en ook milieuvervuiling kan sneller opgespoord worden met de technologie van deze wetenschap. Russo: ‘Astronomie kan bijdragen aan de bescherming van onze kwetsbare planeet.’
Ruimteschip
Beter zorgen voor de aarde was ook de boodschap van de Leidse sterrenkundige Vincent Icke die in de huid kroop van een exoplaneetbuur die meewarig het leven op aarde aanschouwt. Astronaut André Kuipers keek beeldend terug op zijn verblijf in de ruimte en ook hij sloot met een waarschuwing het gala af. ‘We zijn een ruimteschip met beperkte voorraden.’
Foto's: Bob Bronshoff/NOVA
Tekst: Linda van Putten
Mail de redactie