Hemelse aardkloten en komeetgekte in expositie Van Dishoeck
Een maansteen van de Apollo 17-missie, antieke globes en de kosmos volgens Wassily Kandinsky. Ewine van Dishoeck, hoogleraar Moleculaire astrofysica, stelde een indrukwekkende expositie samen in Rijksmuseum Boerhaave.
Oog in oog met een minicuul stukje maan. Dat kan op de expositie Kosmos: Kunst & Kennis in Rijksmuseum Boerhaave, te zien tot 16 maart 2020. Astronauten van de Apollo 17-missie brachten in 1973 een verzameling maanstenen naar de aarde en één daarvan schittert letterlijk op de tentoonstelling.
Verbeelding zonnestelsel
Astronomie en kunst gaan hand in hand, stelt kunstliefhebber en gastconservator Van Dishoeck in een filmpje aan het begin van de tentoonstelling. ‘Soms loopt kunst zelfs eeuwen voor op de wetenschap’, zegt ze in een reactie. Dat demonstreert bijvoorbeeld een door haar gekozen gravure uit 1798. Deze intrigerende prent, die begin 19e eeuw werd opgenomen in een Engelse encyclopedie, toont ons eigen zonnestelsel en suggereert hoe andere zonnestelsels eruit zouden kunnen zien.
Kunst inspireert
De gravure is om twee redenen bijzonder, aldus Van Dishoeck: ‘Het bestaan van andere zonnestelsels is pas vijfentwintig jaar geleden bewezen. Het opvallende is ook dat de maker van deze prent suggereert dat de andere zonnestelsels anders opgebouwd zijn dan de onze en hij had gelijk. Kunst inspireert mij dus zeker in mijn onderzoek.’
Buitenaards leven
Een ander mooi voorbeeld is ‘Stars’, de verbeelding van de sterrenhemel door de expressionistische kunstschilder Wassily Kandinsky (1866-1944). Hij schilderde een zwarte wolk waaruit gekleurde hemellichamen lijken te springen. Toen Kandinsky in 1938 dit kunstwerk maakte, kon hij nog niet bevroeden hoe sterren en planeten ‘geboren’ worden. Tegenwoordig onderzoekt Van Dishoeck hoe uit donkere gas- en stofwolken nieuwe planeten en sterren kunnen ontstaan. Haar onderzoek draagt bij aan de zoektocht naar buitenaards leven. Van Dishoeck: ‘Wij zijn de eerste generatie onderzoekers die beschikt over de technologie die antwoord kan geven op de vraag of buitenaards leven mogelijk is.’
Komeetgekte
De 17e-eeuwse Leidse natuurkundige Christiaan Huygens speculeerde ook al over mogelijk buitenaards leven. Dat deed hij onder andere in zijn hier tententoongestelde boek De Wereldbeschouwer. Of Gissingen over de hemelsche Aardklooten. Met zijn revolutionaire telescoop deed Huygens belangrijke ontdekkingen – zoals de maan bij Saturnus. Daarnaast zien we maantekeningen van de Italiaanse astronoom Galileo Galilei die met zijn telescoop bergen op de maan waarnam. Voor die tijd, 1610, een heel nieuw idee. Ook vertelt de expositie over ‘de komeetgekte’, zoals die in 1909. Op veel plekken reageerden mensen hysterisch toen de komeet Halley zichtbaar langs de aarde scheerde.
Leidse Aratea
De expositie beschikt over diverse historische topstukken waaronder de Leidse Aratea, een uiterst zeldzaam Karolingisch handschrift uit 816 met afbeeldingen van de seizoenen, planeten en sterrenbeelden. Het middeleeuwse manuscript komt uit de collectie van de Universiteitsbibliotheek.
Konijn op de maan
Van Dishoeck laat zien hoe mensen uit verschillende culturen de sterrenhemel observeren, zoals de Aboriginals in Australië. En ze toont grappige details: in westerse landen denkt men dikwijls een mannetje op de maan te zien; in Azië denkt men eerder aan een konijn.
Tekst: Linda van Putten
Mail de redactie
Ewine van Dishoeck is president van de Internationale Astronomische Unie die dit jaar honderd jaar bestaat. Vanwege dit jubileum is zij gastconservator van de expositie. Kosmos: Kunst & Kennis is te zien tot 16 maart 2020.