Migratie begrijpen
Om de aanzwellende wereldwijde stromen arbeidsmigranten in goede banen te leiden, is kennis nodig. Waarom vertrekken mensen, waarom gaan ze juist naar bepaalde landen en hoe is die keuze te beïnvloeden? En wat zijn de consequenties van hun vertrek voor de achterblijvers?
Verzorgingsstaat onaantrekkelijk
Je dorp, streek of land verlaten en elders je geluk te beproeven is een eeuwenoude en wereldwijd toegepaste strategie om welvaart en persoonlijke bloei te bereiken. In een globaliserende wereld kiezen steeds meer mensen deze route. Politiek econoom Alexandre Afonso is gefascineerd door de vraag hoe de aantrekkingskracht van een land op migranten mede wordt bepaald door het sociaal-economische beleid dat het voert. Afonso’s onderzoek levert verrassende resultaten op. ‘Politici roepen vaak dat een ruimhartige verzorgingsstaat zoals Nederland als een magneet immigranten aantrekt’, zegt hij. ‘Maar de cijfers laten zien dat dat niet klopt. Sterker nog: er is een omgekeerd evenredige relatie. Hoe guller de verzorgingsstaat, hoe minder migranten. Dat is ook wel te begrijpen. Een royale verzorgingsstaat vereist een hoge belastingvoet. Arbeidskracht inhuren is dus duur in landen als Zweden, Frankrijk of Nederland. Werkgevers zetten liever in op mechanisatie of verhoging van de arbeidsproductiviteit. In Engeland ligt dat anders. Je ziet daar zelfs mensen rondlopen met borden die de weg wijzen naar de dichtstbijzijnde McDonalds. Dat zegt wel iets over de prijs van arbeid. Zo’n land is voor migranten aantrekkelijker, omdat er meer laagbetaalde banen zijn.’
Achterblijvers in Afrika
Cultureel antropoloog Caroline Archambault onderzoekt de bronnen van migratiestromen. Ze wil weten waarom mensen weggaan en wat dat betekent voor de achterblijvers. ‘In Tanzania trekken de mannen weg van het platteland om werk te vinden in de steden. Vaak kiezen de vrouwen ervoor om in de dorpen achter te blijven omdat ze het plattelandsleven veiliger en bevredigender vinden en ze zich daarnaast ook sterker gemaakt voelen omdat ze meer verantwoordelijkheden in het dorp krijgen.’
In Kenia zag Archambault hoe jonge Masai hun dorpen verlaten om in de steden naar school gaan. Voor het traditionele herdersbestaan was een schoolopleiding niet nodig. Maar door droogte, ecologische uitputting en de privatisering van land wordt een herderscarrière steeds minder aantrekkelijk. Sinds een jaar of tien zijn de jonge Masai zich dus massaal aan het voorbereiden op een ander professioneel bestaan. Opmerkelijk is dat de achterblijvende gemeenschap er alles aan doet om de band met de jongeren te behouden. Zo zijn belangrijke rituelen – die bijvoorbeeld de overgang naar een nieuwe levensfase bezegelen – drastisch ingekort en aangepast. Ze worden vaak in de schoolvakanties gehouden, net zoals bruiloften en andere feesten. Andersom versterken de geëmigreerde jongeren ook de band, bijvoorbeeld door Facebook in te zetten voor sociale controle. Maakt een dorpsoudste zich schuldig aan machtsmisbruik, dan wordt hij via Facebook door deze jonge migranten berispt, vond Archambault. ‘Dat betekent gezichtsverlies, dus het werkt!’
Terug naar de feiten
Wetenschappelijk onderzoek naar (arbeids)migratie leidt vaak tot verrassende inzichten. Onderzoekers proberen de feiten terug te brengen in een sterk gepolitiseerd debat, dat daardoor doelgerichter en effectiever kan worden gevoerd.
