Beter functionerende internationale organisaties
Internationale organisaties waarin verschillende landen samenwerken worden steeds machtiger en hebben directer invloed op ons dagelijks leven. Zo bepaalt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg dat minderjarigen meteen na hun arrestatie recht hebben op rechtsbijstand en dat een advocaat aanwezig moet zijn bij het politieverhoor. De VN Veiligheidsraad kan ons een reisverbod opleggen als hij ons van terrorisme verdenkt. Hoe wordt het recht door en binnen deze organisaties toegepast en hoe kan dat beter?
Wapens en walvissen
Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben landen internationale organisaties opgericht met de meest uiteenlopende taken. Bijvoorbeeld om het verbod op chemische wapens te handhaven (OPCW), de wereldhandel te bevorderen (WTO), vrijhandel en integratie in Europa te bewerkstelligen (EU), of walvissen te beschermen (IWC). Inmiddels zijn er zo’n zeshonderd. Om hun onafhankelijkheid te garanderen, genieten veel van deze organisaties en hun medewerkers immuniteit van rechtsvervolging. Maar naarmate ze meer bevoegdheden krijgen, wordt ook van hen gevraagd dat ze verantwoording afleggen. Moet dat ten overstaan van een rechter en brengt dit mee dat de immuniteit van internationale organisaties moet worden ingeperkt? Of zijn er andere manieren om accountability te bewerkstelligen?
Fouten bij vredesmissies
De ‘moeders van Srebrenica’ procederen al jaren met wisselend succes tegen de VN en de Nederlandse Staat omdat zij van mening zijn dat zij onvoldoende hebben gedaan om de genocide, die volgde op de val van Srebrenica op 11 juli 1995, te voorkomen. Haïtianen vingen bot bij de VN toen zij die aansprakelijk stelden voor een verwoestende cholera-epidemie die was veroorzaakt door Nepalese VN-soldaten. Hoe kunnen internationale organisaties enerzijds hun onafhankelijkheid behouden, maar anderzijds toch garanderen dat slachtoffers van door hen gemaakte fouten hun recht kunnen halen? Dit is één van de vragen die centraal staat in het onderzoek van Niels Blokker en Nico Schrijver. Zij vergeleken hoe verschillende Europese landen omgaan met immuniteit en belegden een conferentie waar grote en kleine spelers op het internationale speelveld met elkaar in gesprek konden gaan. Uit rechtspraak blijkt namelijk dat de reikwijdte van de immuniteit van internationale organisaties wereldwijd verschillend wordt geïnterpreteerd. Bovendien heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaalde criteria vastgesteld waar internationale organisaties aan zouden moeten voldoen om verzekerd te blijven van immuniteit.
Het veranderen van dit soort situaties is een ingewikkeld proces, met veel spelers en verschillende belangen. Wetenschappers laten vanuit hun objectieve positie kritische geluiden horen, die de start vormen van zo’n proces. ‘Door de conferentie en door publicaties geven we voeding aan zo'n dialoog,’ zeggen Blokker en Schrijver. ‘Zo hopen we eraan bij te dragen dat internationale organisaties beter hun werk kunnen doen en individuen meer rechtszekerheid hebben.’
Zwarte lijst
Sancties tegen landen treffen vaak de zwaksten in een samenleving, terwijl de leiders stevig in het zadel blijven zitten. Daarom kiest de Veiligheidsraad nu vaker voor doelgerichte sancties tegen individuen. Wat als je jezelf plotseling op een zwarte lijst terugvindt als verdachte terrorist? Je mag niet meer reizen, je tegoeden worden bevroren en je reputatie is vernietigd. Stel, je bent onschuldig. Hoe kom je weer van zo’n lijst af? Larissa van den Herik onderzocht de rechtsbescherming bij sancties die worden opgelegd aan individuen. ‘De Veiligheidsraad is een intens politiek orgaan. Nu het zich echter direct op individuen richt zijn regels nodig om het individu te beschermen tegen arbitrair optreden,’ aldus Van den Herik. Bijvoorbeeld regels over de bewijslast die nodig is om iemand als verdachte terrorist te mogen aanmerken.’ Mede op advies van Van den Herik en Schrijver in samenwerking met het Watson Institute is er alvast één stap gezet. De Veiligheidsraad heeft een eigen Ombudspersoon aangesteld. Op deze persoon kun je een beroep doen als je meent het slachtoffer te zijn van onterechte sancties. Maar deze voorziening geldt alleen voor terrorisme sancties en niet voor andere sanctieregimes. Er is dus nog een lange weg te gaan om de Veiligheidsraad iets meer te disciplineren.