Stamcellen onderdrukken afweer bij orgaantransplantaties
Behandeling met speciale stamcellen lijkt een goede mogelijkheid om het afweersysteem te onderdrukken bij orgaantransplantaties. Onderzoekers proberen daarbij te leren van processen in het menselijk lichaam tijdens een zwangerschap.
Orgaantransplantaties zijn altijd complexe operaties, en ook immunologisch gezien een grote uitdaging. Voor het immuunsysteem is het donororgaan immers lichaamsvreemd. Door te zorgen voor een goede match tussen donor en ontvanger kunnen veel problemen op korte termijn worden voorkomen. “We zijn tegenwoordig goed in staat om te zorgen dat nieren na een transplantatie door het lichaam worden geaccepteerd en de eerste tijd goed functioneren. De grote uitdaging is nu nog de lange termijn”, vertelt internist-nefroloog Marlies Reinders. “Patiënten hebben veel medicijnen nodig om hun afweersysteem te onderdrukken. Die brengen veel bijwerkingen met zich mee. Mensen hebben bijvoorbeeld vaker infecties en ontwikkelen vaker kwaadaardige tumoren. Bovendien raakt de nier snel beschadigd door littekenvorming. Vandaar dat we zoeken naar nieuwe manieren om het afweersysteem te onderdrukken zonder al die bijwerkingen.”
Leren van een zwangerschap
Hoogleraar Frans Claas haalt daarvoor zijn inspiratie uit onverwachte hoek. Hij onderzoekt namelijk hoe het lichaam van een moeder omgaat met haar ongeboren kind tijdens de zwangerschap. Net als een donororgaan is dat kind namelijk ook lichaamsvreemd voor het immuunsysteem van de moeder, in ieder geval voor de helft van zijn of haar genen. “Je ziet in het bloed van een zwangere vrouw dat er allerlei antistoffen zijn aangemaakt tegen het kind. Maar op een of andere manier wordt het kind toch niet afgestoten”, vertelt Claas. Hij wil graag uitzoeken hoe dat kan, om die kennis uiteindelijk ook toe te passen bij orgaantransplantaties. Hij ontdekte al dat het immuunsysteem bij een zwangerschap vooral in toom wordt gehouden door zogeheten regulatoire T-cellen. “In ons onderzoek proberen we te achterhalen hoe die regulatoire T-cellen precies functioneren en kijken we of we een soortgelijke situatie kunnen creëren bij een orgaantransplantatie. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door bij de transplantatie ook regulatoire T-cellen in te spuiten die je eerder van de patiënt hebt afgenomen.”
Stamcellen als afweeronderdrukkend medicijn
Een alternatieve manier om het immuunsysteem te onderdrukken is de toediening van mesenchymale stromale cellen (MSC). Dit zijn stamcellen die afkomstig zijn uit het beenmerg. “We denken dat de mesenchymale stromale cellen ervoor zorgen dat er minder agressieve immuuncellen zijn en juist meer regulatoire T-cellen. Daarmee wordt het milieu een stuk gunstiger voor een orgaantransplantatie”, legt Reinders uit. De stamcellen worden tijdens de operatie bij de patiënt weggenomen, vervolgens opgekweekt en later via een infuus weer toegediend. Een eerste klinische trial om de haalbaarheid en veiligheid van de stamcellen te testen had positieve resultaten. In een tweede trial moet duidelijk worden of de patiënten hierdoor minder afweeronderdrukkende medicijnen hoeven te gebruiken en minder last hebben van bijwerkingen en littekenvorming.