Gezondheid en ziekte

Botonderzoek levert veel gedetailleerde gegevens op over de gezondheid van een persoon of van een groep. Die gegevens worden gebruikt om het verleden te reconstrueren, maar ook om ziektes van nu te bestrijden.

Gezondheid van vroeger: Middenbeemster

In 2011 moest in het dorp Middenbeemster (Noord-Holland) door een uitbreiding van de kerk een grafveld worden opgegraven. Dit gaf archeoloog Menno Hoogland de mogelijkheid om de bevolking van Middenbeemster tussen 1615 en1866 te onderzoeken.  Omdat Middenbeemster een gesloten gemeenschap is en er veel geschreven bronnen beschikbaar zijn gaf dit mooie kansen voor onderzoek naar familierelaties, erfelijke ziektes en werkzaamheden die de familieleden uitvoerden. "Mensen werden hier geboren en overleden hier ook”, zegt de professor. Zelfs onder de huidige bevolking zijn nog veel nabestaanden van de mensen die we hebben opgegraven.”

3D model opgraving Middenbeemster / 3D model excavation
 

De opgravingen waren zeer omvangrijk: in totaal werden 412 skeletten opgegraven, Een gedeelte hiervan (34 mannen, 37 vrouwen en 54 minderjarigen) werd onderzocht.Het onderzoek aan de skeletten bracht een gedetailleerd beeld van de gezondheid binnen de gemeenschap. We weten nu bijvoorbeeld dat veel voorouders uit Middenbeemster last hadden van cariës, tandsteen en abcessen in hun mond. Tandonderzoek toonde ook aan dat de kinderen veel last van stress hebben gehad, waarschijnlijk door ziekte en ondervoeding. Deze kenmerken zijn op zich niet opvallend in vergelijking met andere gemeenschappen van vroeger, maar de vondst is toch opmerkelijk. Geschreven bronnen gaven namelijk aan dat de gezondheid van de bevolking in Middenbeemster goed was. Het osteoarcheologisch onderzoek kan die bewering onomstotelijk weerleggen.

De opgraving in Middenbeemster leverde daarnaast veel informatie op over het verband tussen bepaalde beroepen en slijtagesporen op skeletten. Met behulp van de geschreven bronnen kreeg ieder skelet een naam, een datum van geboorte en overlijden en een beroep. Zo kon bijvoorbeeld de relatie worden gelegd tussen slijtagesporen op de botten en beroepen. Deze kennis kan worden gebruikt voor onderzoek naar skeletten uit een periode waar weinig geschreven bronnen van bewaard zijn gebleven. PhD-student Jessica Palmer onderzocht verschillen in slijtsporen tussen mannen en vrouwen. Ze concludeerde dat ieder geslacht andere soorten werkzaamheden verrichtte. Mannen tilden vaak zware objecten. Vrouwen gebruikten vaak een duw- en trekbeweging met gebogen ellebogen. Die beweging wordt gebruikt bij het melken van koeien of het wassen van kleding op een wasbord.

Gezondheid van nu: Lepra

Kennis over Lepra van vroeger biedt kansen voor de bestrijding vandaag de dag. Lepra kwam honderden jaren geleden ook in ons land voor. Hoe meer we weten over de ontwikkeling van deze ziekte, hoe beter patiënten in Afrika behandeld kunnen worden.
Lepra behoort in West-Europa tot het verleden, maar in Afrika niet. Hier lijden mensen nog aan deze besmettelijke ziekte, die leidt tot verdikking en zwelling van de huid en uiteindelijk tot verminking. Om een medicijn dat de ziekte kan vertragen of genezen te ontwikkelen is kennis over de besmetting en ontwikkeling van die ziekte nodig.

Door botten te bestuderen van mensen die vroeger aan lepra zijn gestorven, kunnen we de ziekte beter begrijpen. Hoe ontwikkelt lepra zich binnen een gemeenschap? Krijgt iedereen de ziekte of zijn bepaalde groepen mensen er minder vatbaar voor? Eten zij bepaald voedsel of werken zij onder bepaalde omstandigheden dat de ziekte weert ?

Moderne apparatuur en medicijnen missen in Afrika. Onderzoekers proberen daarom zonder deze middelen de ziekte te verlichten. Mogelijk kunnen behandelingen, gebaseerd op kennis uit het verleden de symptomen vertragen.