Onmisbare bijen en andere diensten van de natuur
Voor allerlei zaken zijn wij afhankelijk van de natuur: van schoon water, hout en voedsel tot koolstofopname, waterzuivering en kustbescherming. Maar ook ontspanning, inspiratie en identiteit. In onze moderne wereld staan deze zogeheten ‘ecosysteemdiensten’ steeds meer onder druk. Leidse wetenschappers onderzoeken de ecosysteemdiensten, hun samenhang én de onderliggende mechanismen. Dat gebeurt met de modernste technieken en op het grensvlak van disciplines, van natuur- en geesteswetenschappen tot sociale wetenschappen.
Bijen
Bestuiving is een bekend voorbeeld van een ecosysteemdienst. Bijen bestuiven naar schatting 70 procent van onze cultuurgewassen, waaronder appels, aardbeien, koffie en tomaten. Maar zowel wilde bijen als honingbijen staan onder druk door bestrijdingsmiddelen, veranderend landgebruik en ziekten. ‘Eigenlijk weten we nog maar heel weinig van bijen’, vertelt Koos Biesmeijer, hoogleraar Natuurlijk kapitaal en wetenschappelijk directeur van Naturalis Biodiversity Center. ‘Naast de bekende honingbij zijn er nog zo’n 25.000 soorten bijen, waarvan 360 in Nederland. Willen we ze efficiënt beschermen, dan moeten we onderzoeken waar ze voorkomen, hoe ze leven en welke factoren hun overleving beïnvloeden.’ Het onderzoek gebruikt ‘ouderwetse’ observaties en experimenten, maar ook computermodellen en moleculaire technieken. Zo helpen satellietdata en modellen te voorspellen wanneer gewassen bloeien en waar en wanneer bijen nodig zijn voor bestuiving.
Groene Cirkels
Hoe kun je een product maken met gesloten kringlopen van water en energie, efficiënt gebruik van grondstoffen en oog voor een prettige leefomgeving? Het proefproject Groene Cirkels is opgezet om daar meer over te ontdekken. ‘Bierbrouwer Heineken ontwikkelt in Zoeterwoude een klimaatneutrale, milieuvriendelijke bierbrouwerij’, vertelt Biesmeijer. ‘Het is een modelproject, in samenwerking met de provincie Zuid-Holland, waterschap Rijnland, Naturalis en Wageningen Universiteit.’
De brouwerij, de grootste van Europa, draait binnenkort op warmte van de Rotterdamse haven en recyclet afvalwater met behulp van een rietmoeras. ‘De natuur als partner, dat is de basis’, zegt Biesmeijer. ‘Natuur, economie en sociale aspecten kun je niet meer los van elkaar zien. Alles wat we hier leren, willen we elders ook gaan toepassen.’
Rekenen aan natuur
Het IPCC, het VN-klimaatpanel, heeft zijn naam inmiddels gevestigd. Minder bekend is dat de VN sinds een paar jaar ook een platform hebben voor de link tussen natuur en menselijk welzijn: IPBES, het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. Dat verzamelt gegevens voor beleidsmakers. Koos Biesmeijer is daar als expert bij betrokken – en ook Alexander van Oudenhoven. Hij is gespecialiseerd in rekenen aan ecosysteemdiensten. Welke factoren weeg je bijvoorbeeld mee, en hoe zwaar tellen die? ‘Een van mijn case studies hier in Nederland is De Zandmotor’, vertelt hij, ‘een groot schiereiland van opgespoten zand voor de Zuid-Hollandse kust, bij Kijkduin. Het is bedoeld voor kustbescherming, maar dient ook natuur en recreatie.’
Twaalf promovendi van verschillende universiteiten onderzoeken allerlei aspecten van De Zandmotor, van chemie tot beleid, en van ecologie tot bodemmorfologie. Van Oudenhoven brengt al die data bij elkaar. ‘Soms zijn er tegenstrijdige belangen’, zegt hij. ‘Het doel is die afwegingen én kansen in getallen uit te drukken.’ Op basis daarvan kunnen beleidsmakers beter beslissingen nemen; ze zien dan beter hoe een keuze op één vlak elders gevolgen kan hebben. Dit geldt niet alleen voor De Zandmotor, maar voor de hele wereld.
