Natuur en wilde dieren in Afrika en Indonesië

Niet alleen in Nederland, maar ook in het buitenland onderzoekt de Universiteit Leiden biodiversiteit, om natuurbescherming te verbeteren. Dat gebeurt in samenwerking met lokale universiteiten. Ook onderwijs staat hoog op de agenda.

Grote roofdieren

Op veel plekken delen mensen hun leefgebied met grote roofdieren. Soms levert dat problemen op. Niet zozeer omdat mensen worden aangevallen, maar wel hun vee. ‘In Leiden doen we veel onderzoek naar dergelijk human-wildlife conflict’, vertelt Geert de Snoo, hoogleraar Conservation Biology. ‘We proberen te ontdekken welke factoren eraan ten grondslag liggen – biologische factoren, maar ook sociaaleconomische.’ Dat onderzoek levert aanknopingspunten om dergelijke conflicten te vermijden. Zo werkt Leiden aan wolven in Ethiopië, tijgers in Nepal en al vele jaren aan leeuwen in Afrika.

In Kenia verlaten de leeuwen ’s nachts Nairobi National Park en dringen de omheiningen van veehouders binnen. Ze doden dan meer vee dan ze opeten. Veel leeuwen worden daarom gedood als wraak. ‘Wij onderzoeken onder meer hoe je leeuwen kunt afschrikken’, vertelt Francis Lesilau uit Kenia, die in Leiden promotieonderzoek doet.

‘Flitslichten blijken goed te werken. Leeuwen durven daardoor alleen nog overdag op vee te jagen. En dan hebben ze veel minder kans op succes, zeker als er een herder met de kuddes meeloopt.’ Zijn project heeft een grote sociale component. ‘Er zijn allerlei uitdagingen’, vertelt hij. ‘De flitslichten zijn duur, en ze werken vooral als álle boeren ze gebruiken. Daarvoor zoeken we steun van lokale organisaties.’ En overdag kuddes bewaken is lastig. Van oudsher doen kinderen dat, maar die gaan nu naar school. Lesilau: ‘Er is een nieuw sociaal systeem nodig, waarbij ouderen de kuddes bewaken. En mensen moeten de leeuwen weer gaan waarderen. Voorlichting en educatie zijn heel belangrijk.’

De zuidkant van het Nairobi National Park is niet-omheind. Dit was nooit een probleem omdat er een uitgestrekte savanne tussen park en buitenwijken lag. Door de enorme bevolkingsgroei zijn er huizen en industrie steeds dichter op het park gebouwd met als gevolg dat de leeuwen bij verlaten van het park zo de bebouwde kom in lopen.

Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.

Bekijk de video op de oorspronkelijke website of

Aan de basis van dit onderzoek ligt de ontdekking van de toen 13-jarige Richard Turere die constateerde dat wanneer hij knipperlichten gebruikte, zijn vee niet aangevallen werd door leeuwen. Bekijk zijn inspirerende TED talk:

Onderzoeksproject: Human-lion conflict around Nairobi National Park

Indonesië

De Universiteit Leiden heeft van oudsher nauwe banden met verschillende universiteiten in Indonesië. Ze doen gezamenlijk onderzoek en leiden wederzijds promovendi op, met name op het gebied van biowetenschappen en duurzaamheid. Zo promoveerde een Indonesische bioloog in Leiden op onderzoek naar herstel van zeegrasgebieden voor de kust. Een Leidse juriste werkte in Jakarta aan verbetering van Indonesische milieuhandhaving.

‘Deze samenwerking is voor alle partijen waardevol’, vertelt De Snoo. Hij is nauw betrokken bij het opzetten van de Leids-Indonesische samenwerking. ‘De bundeling van expertise levert veel kennis op die direct toepasbaar is in het natuurbeheer.’ Als voorbeeld noemt hij het onderzoek aan bosolifanten op Kalimantan. Die brengen soms schade toe aan oliepalmplantages. ‘Dat kun je alleen voorkomen als je weet hoe en waar de bosolifanten leven, hoe veel het er zijn en welke factoren hun voedselkeuze bepalen’, vertelt De Snoo.

Duurzaam bosbeheer

Samen met een Indonesische universiteit onderzoeken Leidse wetenschappers het effect van duurzaam bosbeheer op Kalimantan. Werkt het systeem van duurzaam geproduceerd hout, zoals bijvoorbeeld het keurmerk van de Forest Stewardship Council (FSC), in de praktijk? Welke aspecten zijn effectief en waar liggen nog uitdagingen? ‘Er is veel kritiek op certificeringssystemen’, zegt De Snoo, ‘maar het effect ervan op de biodiversiteit is nauwelijks systematisch onderzocht. Onze biologen doen dat wel. Het lijkt erop dat gebieden met duurzaam bosbeheer wel degelijk gunstig zijn voor de biodiversiteit, met name planten en vogels.’ Samen met lokale organisaties werken de onderzoekers aan manieren om het bosbeheer verder te verbeteren.

Winterschool

In 2017 volgden Leidse en Indonesische studenten samen een winterschoolprogramma op Java. De cursus maakte deel uit van de universiteitsbrede minor Sustainable Development. Tijdens colleges en veldwerk maakten de studenten kennis met de tropische biodiversiteit in Indonesië en met principes van duurzame ontwikkeling. ‘We werken nu samen met Naturalis aan een vervolg, maar dan op marien gebied’, vertelt Peter van Bodegom, hoogleraar Milieubiologie en coördinator van de winterschool. ‘Dan gaat het bijvoorbeeld over mangroves en koralen.’ Van zo’n gezamenlijke winterschool leren de studenten niet alleen inhoudelijk veel, benadrukt hij, maar ook op cultureel gebied. ‘Een ervaring voor het leven.