Groepsbelangen: rechten van inheemse volken
Geïndustrieerde landen winnen grondstoffen in leefgebieden van inheemse volkeren, en eigenen zich kennis en cultuur van deze volkeren toe. Leidse antropologen zetten zich in om de rechten van inheemse volkeren te beschermen. Dankzij hun kennis en advies kunnen regeringen duurzame producten inkopen.
Voor de welvarende levensstijl in geïndustrialiseerde landen zijn enorme hoeveelheden grondstoffen nodig. Die worden vaak gewonnen in de leefgebieden van inheemse volken en bedreigen daar hun leefwijze. Ook de kennis en cultuur van deze volken eigenen bedrijven in geïndustrialiseerde landen zich toe, zonder daar iets tegenover te stellen. Leidse antropologen onderzoeken de wisselwerking tussen volken en andere partijen, en hoe er in de praktijk met rechten van inheemse volken wordt omgegaan.
Nikkel en chroom in het regenwoud
Mayo Buenafe - zelf Filippijnse met inheems bloed - doet promotieonderzoek onder de Agta, een nomadisch volk dat als jager-verzamelaars door het tropisch regenwoud op het meest noordelijke eiland van de Filippijnen leeft. De Agta zijn afhankelijk van water; rivieren en de zee geven hun drinkwater, voedsel en transportroutes. Buenafe wilde hun taal, hun tradities en hun omgang met water onderzoeken, maar kwam terecht in een conflict tussen de Agta en een mijnbouwmaatschappij. Deze heeft een vergunning om in het leefgebied van de Agta nikkel en chroom te delven, waardoor het water vervuild raakt en de Agta in hun bestaanszekerheid worden bedreigd. Het belang van rijke consumenten bij zo goedkoop mogelijke producten botst hier met het recht van de Agta om op hun eigen manier te leven op hun eigen land, of op zijn minst financiële compensatie te ontvangen.
De stem van de Agta
Buenafe volgde de Agta tijdens hun protestacties, legde de gebeurtenissen vast en raakte zijdelings betrokken bij een rechtszaak van mensenrechtenactivisten die de mijnbouwmaatschappij dwingen de Agta te compenseren. Na haar promotie hoopt ze terug te gaan naar de Agta en de resultaten van haar onderzoek met hen te delen. Ze wil een video maken waarin de oeroude Agta-tradities voor toekomstige generaties zijn vastgelegd en workshops organiseren met niet-inheemse bestuurders. Op deze manier hoopt Buenafe dat wanneer ambtenaren nieuwe plannen maken voor het gebied, de stem van de Agta wordt gehoord.
Intellectueel eigendom
Niet alleen grondstoffen, ook de cultuur en kennis van inheemse volken eigenen geïndustrialiseerde landen zich eenvoudig toe, vaak zonder ervoor te betalen. Artiesten uit rijke landen putten vrijelijk uit ‘etnische’ muziek en kunst, die niet door auteursrecht zijn beschermd. Een Britse geneesmiddelenfabrikant patenteerde in 1998 de cactusplant Hoodia Gordonii, door de Zuid-Afrikaanse San of Bosjesmannen al eeuwenlang gebruikt om eetlust te onderdrukken. Het bedrijf wilde er westerse obesitas mee bestrijden, zonder het intellectueel eigendom van de San te respecteren. De Leidse antropoloog Gerard Persoon is sinds decennia een van degenen die wereldwijd dit soort ongelijkwaardigheid onderzoekt en hierover publiceert. Inmiddels worden de rechten van inheemse volkeren beter beschermd, bijvoorbeeld door de Verklaring van de Rechten van Inheemse Volkeren van de Verenigde Naties (2007). Persoon onderzoekt nu wat het effect van dit soort handvesten is in de praktijk.
Duurzaam hout
De gespecialiseerde kennis van antropologen over moeilijk toegankelijke gebieden en culturen maakt hen tot waardevolle gesprekspartners voor wie duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan. Zo is Gerard Persoon lid van de Adviescommissie Duurzaam Hout, die rapporteert aan de Nederlandse staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Zij is namens het Rijk verantwoordelijk voor de inkoop van duurzaam hout. In welke landen krijgen houtarbeiders een fatsoenlijke woning en voldoende voedsel? Waar worden de rechten van inheemse volken gerespecteerd? Persoon kan hiervan een realistisch beeld schetsen. Mede door dit proces is het gebruik van ecologisch en sociaal duurzaam hout in Nederland aanzienlijk toegenomen.