Bewogen opening academisch jaar: minister in de kerk, protest op het plein
Niet één maar twee openingen, de minister die haar plannen verdedigde en velen die het belang benadrukten van en zich solidair toonden met de alfa- en gammawetenschappen: het was een bewogen opening van het academisch jaar 2019-2020 in Leiden.
Een bijzondere eerste dag van het nieuwe academische jaar: op 2 september vonden in Leiden niet één maar twee openingsbijeenkomsten plaats. Tijdens de traditionele ceremonie in de Pieterskerk sprak minister Ingrid van Engelshoven over haar plannen voor het hoger onderwijs – terwijl op het nabijgelegen plein ‘t Gerecht ruim duizend onderzoekers, studenten en ondersteunend personeel hun ongenoegen over die plannen uitten bij de protestbijeenkomst ‘De Ware Opening’. Een protest dat ook wordt gesteund door het Leidse College van Bestuur, en vele andere universiteiten.
Protesterende collega’s van WOinActie
Dat bleek ook uit het welkomstwoord van rector magnificus Carel Stolker. Alvorens hij minister Ingrid van Engelshoven van OCW het woord gaf, toonde hij beelden van het Gerecht, waar collega’s van WOinActie zich opmaakten voor hun eigen opening van het academisch jaar. Onder leiding van, zoals Stolker hem noemde ‘ad-hoc rector Remco Breuker’, de Leidse hoogleraar Koreastudies. Daarop wendde hij zich tot de minister. ‘Het afgelopen jaar is een ingewikkeld jaar geweest, wat tot veel weerstand heeft geleid binnen de academie: bij de KNAW, De Jonge Akademie, NWO, de brede en de jonge universiteiten.’
Van Engelshoven blijft bij lijn commissie Van Rijn
OCW-minister Ingrid van Engelshoven gaf toe enigszins oncomfortabel achter het spreekgestoelte te staan. ‘Ik begrijp dat veel mensen hier in de kerk en hier buiten boos zijn. Maar weet dat het kabinet het belang van de geesteswetenschappen en sociale wetenschappen scherp op het netvlies heeft.’ Desondanks leek de minister vast te houden aan de overheveling van geld naar de bètawetenschappen, zoals voorgesteld door de commissie Van Rijn. Ze noemde de overheveling ‘een spoedreparatie in de categorie boom op het spoor of gat in de weg’. ‘Maar spoedreparaties aan een systeem dat eigenlijk aan groot onderhoud toe is, zijn zelden fraai,’ zo vervolgde de minister. ‘Het uitbreiden van de bèta-opleidingen kan echter niet wachten. Bedrijven schreeuwen om technisch onderlegde collega’s. En nu er eindelijk meer jongeren kiezen voor een bètastudie, kunnen ze bij sommige studies niet terecht.’ Heel concrete uitspraken over deze omstreden plannen deed ze niet: ‘Op Prinsjesdag mag ik niet vooruitlopen.’ Wel zei de minister toe dat ze in totaal 58 miljoen van de tweede geldstroom naar de eerste geldstroom zal verplaatsen, waarvan 18 miljoen direct naar de algemene universiteiten gaat.
Perverse prikkels wegnemen
Het ‘groot onderhoud’ waar het systeem voor hoger onderwijs aan toe is, betreft volgens Van Engelshoven het wegnemen van de ‘perverse financiële prikkels’. Ze doelde onder meer op de van studentenaantallen afhankelijke bekostiging. ‘Daarom kies ik alvast voor een verschuiving van de variabele bekostiging op grond van studentenaantallen, naar meer vaste bekostiging. Dat verkleint alvast één perverse prikkel.’ Tot slot pleitte de minister nog voor meer samenwerking tussen de universiteiten en alle disciplines. ‘Onze complexe wereld kan simpelweg niet zonder. We moeten van een systeem van concurrentie naar een systeem van samenwerking.’
Bèta’s hebben alfa- en gammawetenschappen nodig
Een muzikaal intermezzo door de studenten van Collegium Musicum vormde de inleiding voor vice-rector magnificus Hester Bijl. Zij benadrukte het belang van juist het geheel van de alfa-, bèta en gamma-opleidingen. Want hoe creëer je draagvlak voor nieuwe technologische ontwikkelingen, wat zijn de ethische aspecten? Dat zijn vraagstukken waarbij bèta’s hulp kunnen gebruiken van alfa- en gammawetenschappers. En: ‘Economische groei en stevige maatschappelijke uitdagingen vragen om méér hoger opgeleiden. Laten we daarin investeren, er is geld beschikbaar.’
Nieuwe studenten: kies!
Bijl richtte zich verder nadrukkelijk tot de nieuwe studenten. ‘We bieden veel mogelijkheden binnen en naast de studie en buiten de universiteit, zoals verenigingen. Dat vraagt om keuzes.’ Ze raadde de studenten aan hun eigen pad te volgen en zich niet te laten beïnvloeden door wat anderen doen of op social media laten zien. ‘Niet alles hoeft meteen, niet alles hoeft tegelijk en niet alles hoeft.’ Bijl toonde zich ervan bewust dat met name eerste-generatiestudenten en studenten met een migratie-achtergrond sneller van studie wisselen en een grotere kans op uitval hebben. Ze ziet dat de maatregelen die de universiteit heeft getroffen om hen te behouden, hun vruchten gaan afwerpen.
Thijs Porck beste docent van 2019
Voor Thijs Porck werd deze Opening Academisch Jaar extra bijzonder. Hij kreeg namelijk de Onderwijsprijs van het Leids Universitair Studentenplatform (LUS) toegekend, een prijs voor een docent die zich ‘bijzonder verdienstelijk’ heeft gemaakt op het gebied van onderwijs. ‘Zijn ideeën voor het onderwijs zijn eindeloos,’ zei LUS-voorzitter Nienke Wit bij de bekendmaking. ‘Hij steekt ontzettend veel tijd in het ontwikkelen van unieke lesmethoden zoals blogs en filmpjes.’
Studenten kunnen ieder jaar een docent voordragen voor de LUS Onderwijsprijs. Vervolgens maakt het LUS een selectie door colleges van de docenten te bezoeken. Dit jaar stonden – naast Porck – ook Francesco Ragazzi en David Zetland in de top drie. Na een interviewronde kwam Porck uiteindelijk als winnaar uit de bus. In zijn dankwoord brak Porck een lans voor zijn protesterende collega’s buiten de kerk. ‘Duizend jaar geleden besefte de Engelse koning Alfred al hoe belangrijk alfa- en gammawetenschappen waren, toen hij om zijn volk te scholen Latijnse boeken over filosofie, geschiedenis en theologie naar het Oudengels liet vertalen.’
Gratamaprijs voor onderzoek naar obesitas
Ook Mariëtte Boon viel tijdens de plechtigheid in de prijzen. Zij ontving de Gratama Wetenschapsprijs, een aanmoedigingsprijs voor jonge wetenschappers die zich onderscheiden met vernieuwend, maatschappelijk relevant en spraakmakend onderzoek. Boon doet in het LUMC onderzoek naar bruin vet, een type vetcel dat energie kan omzetten in warmte. Daarmee kan het mogelijk een belangrijke bijdrage leveren aan het bestrijden van obesitas.
‘Boon heeft als een ware pionier het Leidse onderzoek naar de rol van bruin vet in de vet- en suikerstofwisseling internationaal op de kaart gezet,’ zei Reinier Gratama van de Gratama Stichting. Hij mocht de onderzoeksbeurs van 25.000 euro uitreiken. ‘Verder maakt ze zich sterk om het stigma dat op obesitas rust aan te pakken. Een goed voorbeeld hiervan is de publicatie van haar boek ‘Vet Belangrijk’, dat een heuse bestseller werd.’
Bijdrage van alle disciplines
Het laatste woord was – zoals ieder jaar – aan de rector. Carel Stolker: ‘Het lukt ons als universiteiten maar niet om het cruciale belang van goed onderwijs en onderzoek goed voor het politieke voetlicht te brengen. De boodschap blijft steeds “het kan wel wat doelmatiger”. Maar de grenzen zijn in dat opzicht bereikt.’ Daarbij gaat het volgens Stolker niet alleen om de werkdruk, maar ook om erkenning en waardering van het belang van de sociale- en de geesteswetenschappen. ‘Die verdienen niet alleen onze waardering als ‘hulpwetenschappen’ van de ingenieurs en de bèta’s, maar ook als disciplines in their own right.’
Stolker pleitte voor een sociaal contract voor het hoger onderwijs en onderzoek. ‘En dat kan niet zonder een intensieve samenwerking tussen de Haagse politiek, de universiteiten en de hogescholen én de middelbare scholen.’ Hij vertelde daarbij hoe er in Zuid-Holland al op verschillende manieren wordt samengewerkt tussen instellingen, bijvoorbeeld in de verbanden Leiden-Delft-Erasmus en Medical Delta.
Laat je niet gek maken!
Tot slot richtte de rector magnificus zich tot de studenten. ‘Maak gebruik van het voordeel van dat je aan een brede universiteit studeert, en kies vakken uit het hele spectrum dat de Leidse universiteit biedt.’ En met een grote glimlach voegde hij daaraan toe: ‘En maak je geen zorgen, kijk naar mij: twee keer blijven zitten en het kan toch nog goedkomen met je. Laat je niet gek maken!’
Fel protest tegen herverdeling wetenschapsgeld
Ruim duizend wetenschappers en studenten protesteerden in Leiden tegen de plannen om geld over te hevelen naar bèta en techniek ten koste van andere wetenschapsgebieden. Dat deden ze niet ver van de Pieterskerk, waar op dat moment onderwijsminister Ingrid van Engelshoven een toespraak hield tijdens de Opening academisch jaar van de Universiteit Leiden. Lees meer
Foto's: Monique Shaw
Mail de redactie