442ste dies natalis in het teken van Azië
Op de 442ste verjaardag van de Universiteit Leiden, bij de start van dit Aziëjaar, sprak jurist Jan Michiel Otto de eerste diesoratie uit. De specialist op het gebied van recht in ontwikkelingslanden vergeleek volksmenners in Azië die moslims oproepen zich tegen hun regeringen en tegen pluralisme te keren met het populisme van Geert Wilders.
Azië!
De dies stond geheel in het teken van Azië, compleet met gamelanmuziek. Dit ter gelegenheid van de start van het Leiden Asian Year. Na Otto legde de tweede diesorator, Maria Yazdanbakhsh, uit wat het verband is tussen parasitologie en de relatie tussen Nederland en - opnieuw - Indonesië. Eredoctor Frank Dikötter is China-expert. Ook rector magnificus Carel Stolker refereerde aan het Aziëjaar. ‘Onze Azië-collectie is een van de grootste ter wereld en trekt ook onderzoekers en studenten uit de hele wereld. Daarom is het goed dat we de ingebruikname van de nieuwe Leiden Asian Library dit jaar groots vieren.’
Ahok
In Jakarta, Indonesië, aldus Otto tijdens zijn diesoratie, wordt de zittende gouverneur Ahok, een christen opgegroeid in een islamitisch pleeggezin, op aangeven van puriteinse moslims beschuldigd van blasfemie. ‘Hij zei in het openbaar dat niemand politiek misbruik mag maken van het voorschrift in de Koran dat moslims geen leiding accepteren van niet-moslims.’ Gematigde en puriteinse moslims staan tegenover elkaar. ‘In Nederland heeft Geert Wilders succes geboekt met tirades tegen de islam, immigratie en de elite.’ Ook hier staan degenen bij wie hij weerklank vindt en degenen die weerzin voelen tegenover elkaar.
Cornelis van Vollenhoven
Jurist Cornelis van Vollenhoven, hoogleraar in Leiden van 1901 tot 1933, zag het recht als mogelijke weg naar vrede en voorspoed. ‘Maar het kan ook worden bedreigd door baatzucht. Met dit verzamelbegrip bedoelde hij: hebzucht, eerzucht, heerszucht en superioriteitsgevoel.’ Van Vollenhoven gaf mede vorm aan het rechtssysteem van Indonesië waarin adatrecht en aspecten van de klassieke sharia zijn geïntegreerd. ‘Doel: eenheid in verscheidenheid. Maar wil die eenheid functioneren dan zijn ruimte en respect voor de publieke sfeer van staat en recht van belang, stelde Van Vollenhoven, net als een dienend ambtenarencorps en zelfbeheersing onder burgers: ze moeten elkaar menslievend tegemoet treden.’ Dit alles geldt nog steeds, meent Otto.
Asian Library
Otto werd geïntroduceerd door rector magnificus Carel Stolker. ‘In Leiden en Den Haag gaat de zon niet onder’, zei Stolker. Hij opende niet alleen het Leidse Aziëjaar, naar aanleiding van de ingebruikname eind maart van de internationaal toonaangevende Asian Library, nieuw gebouwd boven op de Universiteitsbibliotheek, maar wees ook op de Leidse expertise over andere continenten: Midden- en Zuid-Amerika en Afrika. Dit jaar echter, zijn de ogen van universiteit en stad in de vorm van talloze activiteiten gericht op Azië.
‘Universiteiten zijn open gemeenschappen’
‘We leven in erg ingewikkelde tijden’, zei de rector magnificus. ‘Meer dan ooit is het daarom nodig dat universiteiten en hun steden laten zien waarvoor zij staan: open, diverse en inclusieve gemeenschappen van wetenschappers en studenten wereldwijd die een bijdrage leveren aan de oplossing voor al die grote vragen waar onze wereld voor staat.’
Wederzijds voordeel
Ook in de tweede diesoratie ging het over Indonesië. Maria Yazdanbakhsh, hoogleraar Parasitologie bij het LUMC, trok een parallel tussen haar onderzoeksveld en de relatie tussen Nederland en Indonesië. ‘Voortschrijdend inzicht in de parasitologie leert ons dat parasieten niet alleen ziektes veroorzaken, maar tevens de gastheer behoeden voor het krijgen van andere aandoeningen zoals diabetes, autoimmuunziekten en allergieën.’ Dat betekent volgens Yazdanbakhsh dat we af moeten van onze oude manier van denken over parasitisme, en het moeten gaan beschouwen als mutualisme: een relatie waar twee organismen van elkaar profiteren.
Minder infectieziekten, meer welvaartsziekten
Diezelfde veranderde kijk gaat op voor de relatie tussen Nederland en Indonesië, betoogde Yazdanbakhsh. 'Van een historische afhankelijkheid naar mutualisme gebaseerd op een volwassen, gelijkwaardig partnerschap waar beide landen van kunnen profiteren. De toenemende urbanisatie in Indonesië is vergelijkbaar met de ontwikkeling die Europa honderd jaar geleden doormaakte, met de bijbehorende veranderingen in ziektepatronen: minder infectieziekten, meer welvaartsziekten. Met de bijdrage van onze universiteiten, onze eersteklas technologische platforms en ons goed getrainde personeel kunnen we de toekomstige gezondheidssituatie in beide landen verbeteren.’
Frank Dikötter, de Grote Historicus
Chinakenner Frank Dikötter ontving een eredoctoraat van de Universiteit Leiden. De in Geleen geboren Dikötter is hoogleraar Geesteswetenschappen aan de University of Hongkong. Hij is gespecialiseerd in de beginjaren van de Volksrepubliek China. Zijn boek People’s Trilogy over de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie is een standaardwerk voor wie de desastreuze megalomanie van Mao Zedong en zijn kameraden wil begrijpen. Het boek heeft Dikötter in Hongkong de bijnaam Sima Qian opgeleverd – de Grote Historicus.
Persoonlijke verhalen
‘We zien dat feiten en cijfers vandaag de dag niet altijd voldoende zijn om het grote publiek te overtuigen’, zei erepromotor Hilde de Weerdt, hoogleraar Chinese Geschiedenis.‘Dikötters werk kenmerkt zich doordat het niet alleen een onverzadigbare honger naar archiefonderzoek verraadt, hij vertelt ook de persoonlijke verhalen. Dat lokt empathie uit – niet alleen met de slachtoffers, maar ook met de daders.’ Dikötter hield op 7 februari een publiekslezing over de Culturele Revolutie.
Zuinig zijn op universiteiten
Met een vlammende oproep sloot Stolker de diesviering af. Hij refereerde aan de ‘boosheid’ die door Nederland en de wereld waart: critici zaaien twijfel over het belang van wetenschap. In tal van landen zoals Turkije, Iran en de Verenigde Staten staan onderwijs en onderzoek onder druk. Kritische vragen mogen gesteld worden, maar we moeten oppassen voor ondermijning, aldus de rector. ‘Want de huidige ontwikkelingen in binnen- en buitenland laten zien hoe zuinig we moeten zijn op onze universiteiten en hoe hard we hun vrije onderwijs en onderzoek nodig hebben. Ook onze universiteit wil zich met haar onderwijs en haar onderzoek inzetten voor een veilige, duurzame, welvarende en rechtvaardige wereld.’
Dromen van studenten
Die ambitieuze inzet vereist een bredere samenwerking binnen de universiteit, merkte Stolker op. In onderzoek en onderwijs. Ook studenten vragen steeds vaker om die breedte en een mix aan disciplines. ‘Niet alleen de grote maatschappelijke vragen, maar ook de dromen van onze studenten dwingen ons tot nog beter samenwerken. '
Stolker besloot zijn betoog met een praktische uitnodiging: 'Samenwerken begint met elkaar leren kennen. Mag ik jullie vragen om straks bij de receptie een gesprek aan te gaan met een nog onbekende collega?' Misschien komt er nog iets moois uit voort!
