Weerstand tegen energieprojecten
De energietransitie zal ook de bouw van een grote hoeveelheid energiecentrales met zich meebrengen. Zulke bouwprojecten kan op weerstand van omwonenden stuiten. Universitair docent Bríd Walsh onderzocht hoe een lokale gemeenschap het beste kan worden betrokken bij zo’n bouwproject.
‘Mijn interesse in het begrijpen van lokale weerstand tegen energieprojecten stamt uit mijn jeugd’, vertelt Bríd Walsh. ‘In de jaren ’90 was mijn vader betrokken bij de bouw van de eerste windmolens in Ierland. Mensen waren terughoudend ten opzichte van windenergie en waren bezorgd over de gevolgen voor de aanblik van hun omgeving, en over geluid en mogelijke gezondheidsproblemen. Ik was nog jong, maar ik weet nog goed dat het voor problemen zorgde en verhoudingen in de lokale gemeenschap verstoorde. Sommigen waren vóór windenergie, anderen tegen. Ik vond het toen moeilijk om te begrijpen waar die weerstand vandaan kwam, zeker omdat de techniek een alternatief bood voor fossiele brandstoffen. Mijn nieuwsgierigheid en in energie en sociale interactie is dus geworteld in mijn jeugd.’
Walsh heeft een achtergrond in Geografie en Rechten. Voor haar proefschrift onderzocht ze de sociale duurzaamheid van windenergie-projecten in Ierland, Denemarken en Nederland. Het doel van het onderzoek was om te begrijpen waarom lokale gemeenschappen weerstand opbouwen tegen private en publieke windenergie-projecten. Sindsdien heeft ze dit onderzoek voortgezet en richt zich nu op de betekenis van het begrip ‘gemeenschap’ in gemeenschappelijke energieprojecten, en op het concept van de zogeheten energy citizen.
NIMBY (Not In My Backyard) is een achterhaalde verklaring voor lokale weerstand tegen energieprojecten.
Toen energieprojecten vroeger werden opgestart, dacht men dat lokale weerstand werden gedreven door het Not In My Backyard-sentiment. Maar Walsh legt uit dat NIMBY geen goede verklaring geeft voor weerstand. ‘NIMBY impliceert dat de weerstand er niet zou zijn als het project ergens anders zou zijn. Dat mensen vanuit egoïstische motieven handelen en tegen elke vorm van verandering zijn. Maar NIMBY wordt nu beschouwd als een achterhaalde verklaring, omdat het geen recht doet aan de verscheidenheid aan factoren die achter weerstand zitten.’
Het ontrafelen van de weerstand: een complex web
Walsh legt uit dat ‘de verklaringen voor weerstand vaak afhangen van de context. Maar er zijn wel algemene trends de ontwaren. Zo komt weerstand vaak voor als de lokale bewoners het gevoel hebben geen inspraak te hebben in het planningsproces, of dat er geen gezamenlijke dialoog is tussen invloedrijke belanghebbenden en de omwonenden.’
Verder is het nuttig om te kijken naar omgevingspsychologie bij het ontdekken van drijvende krachten achter weerstand tegen duurzame energie, zegt Walsh. ‘Neem bijvoorbeeld de theorie van place attachment, of de emotionele band die een persoon heeft opgebouwd met een plek. Als individu, of als lid van de gemeenschap. Dit kan zich uiten in een emotionele of een functionele band met een locatie. Een plek kan ook onderdeel worden van iemands identiteit. Place attachment kan vooral in sterke mate voorkomen binnen oude gemeenschappen in rurale, afgesloten gebieden zoals de westkust van Ierland. Bij het ontwikkelen van energieprojecten moeten projectontwikkelaars en andere belanghebbenden samenwerken met omwonenden om ervoor te zorgen dat het project de place attachment niet verstoort. Benader de gemeenschap in een vroeg stadium, praat met ze, luister naar ze, geef feedback, en vertel ze indien nodig waarom hun commentaar uiteindelijk niet in het projectontwerp is verwerkt.’
Het ontstaan van de 'energy citizen'
Het tegengaan van klimaatveranderingen is een van de grote vraagstukken van deze tijd. ‘Dit vraagstuk raakt elke hoek in onze economie. Het is een beleidsvraagstuk. Het is een technologisch vraagstuk. Het is een lokaal én wereldwijd vraagstuk. Het is een vraagstuk op gebied van projectontwikkeling. En ga zo maar door. De overstap naar een energiestelsel dat is gebaseerd op 100% duurzame energie is essentieel om klimaatverandering tegen te gaan.’ Walsh zegt dat oprecht betrokken van burgers essentieel zijn om deze transitie te bereiken. ‘We moeten op elk niveau, en in diverse sectoren - van de productie van elektriciteit tot transport - veranderingen aanbrengen. En ook op individueel gebied moet er iets veranderen. Denk aan het stemmen op groene politici, overstappen naar een slimme meter, rijden in een elektrische auto, minder vlees eten, en een fornuis met inductieplaten gaan gebruiken in plaats van gas. Burgers zijn een belangrijke speler in de energietransitie. Zij kunnen zogeheten pro-sumers worden, wat inhoudt dat ze zelf elektriciteit gaan produceren en consumeren.’
Walsh is momenteel universitair docent bij het Leiden University College, het internationale bachelorsprogramma van de Universiteit Leiden in Den Haag. Ze geeft colleges over energie, grondstoffenmanagement, en internationale milieuwetgeving. Aan de hand van zogeheten research clinics en andere onderzoeksprojecten onderzoekt Walsh samen met studenten vraagstukken die verband houden met de energietransitie. Een recent project gaat over de energy citizen en de overstap naar huishoudens zonder gas in Nederland.