Kansen in woorden: iedereen schat ze anders in
Wat betekent het precies als je arts zegt dat je een ‘grote kans’ hebt op overleving? Leidse onderzoekers ontdekten dat er een groot verschil zit in hoe mensen zulke kanswoorden inschatten. En dat kan een probleem zijn, waarschuwt hoofdonderzoeker Sanne Willems in haar blogpost.
‘Hoe vaak is vaak?’, luidt de titel van de veelgelezen blogpost. En dat is precies waar het onderzoek van statistica Sanne Willems over ging: vaststellen hoe mensen kans- en frequentiewoorden inschatten, dus woorden zoals vaak, mogelijk en waarschijnlijk. Want vatten we die woorden eigenlijk wel hetzelfde op?
Nederlands nog niet onderzocht
Willems: ‘Uit onderzoek blijkt dat in andere talen, zoals het Engels, de interpretatie van kanswoorden alle kanten opschiet. Maar voor het Nederlands is hier nog niet eerder een grootschalige studie naar geweest.’ Daarom sloeg Willems de handen ineen met Leids hoogleraar Wetenschapscommunicatie Ionica Smeets en Gronings statistiekhoogleraar Casper Albers.
Onderzoek met online vragenlijst
Het team maakte voor hun onderzoek een online vragenlijst, waarbij deelnemers aan de hand van een schuifje een woord moesten uitdrukken in een kanspercentage. ‘We legden deelnemers zinnen voor, zoals “Het team wint soms de wedstrijd”. Vervolgens vroegen we hen wat de kans is dat het team de wedstrijd wint. Uit ons onderzoek blijkt dat ook in het Nederlands de interpretatie van kanswoorden erg verschilt.’
Veel onenigheid over ‘soms’
De 881 deelnemers zijn het niet bepaald eens over het woord soms, zo valt uit de grafiek hiernaast op te maken. De interpretatie varieert van 10 procent kans tot zelfs boven de 50 procent, een verschil van meer dan 40 procent. ‘Wat ook opviel, is dat mensen extreme woorden zoals onmogelijk of nooit toch nog 10 procent kans gaven. Ik vind het interessant te bedenken waarom dat is. Misschien wel omdat ze denken: zeg nooit nooit, er is altijd wel een kans.’
Statistici lopen net zo erg uiteen
Het team onderzocht ook of statistici de kanswoorden anders inschatten dan niet-statistici. Wat bleek: er was geen duidelijk verschil tussen deze twee groepen. ‘Dat laat zien dat wij als statistici ook moeten oppassen als we onderling zulke kanswoorden gebruiken.’
Woorden zijn niet genoeg
Want dat laat dit onderzoek glashelder zien: kanswoorden zijn geen eenduidige manier om kansen uit te drukken. ‘Het hangt vervolgens van de context af of dat een probleem is. Als iemand de kans dat je naar een feestje komt niet goed inschat, hoeft dat niet zo erg te zijn. Maar in de geneeskunde kan het wel problematisch zijn, denk aan een arts die een overlevingskans communiceert of de kans op heftige bijwerkingen van een behandeling.’
Daarom pleit Willems voor meer bewustzijn. ‘Alleen woorden zijn niet genoeg, dan is de kans op miscommunicatie te groot.’
Advies: leer statistisch denken
Hoe moet het dan wel? ‘Daar is de wetenschappelijke literatuur nog niet helemaal duidelijk over. Je kan plaatjes gebruiken, of percentages om kansen uit te drukken. Ik denk dat datavisualisaties, zoals grafieken en infographics, zeker kunnen helpen. Alleen daarbij kan ook veel misgaan. Daarom doe ik nu onderzoek naar misleidende grafieken.’
Ook aan de andere kant valt winst te behalen, oppert Willems. ‘Ik denk dat het ook belangrijk is dat er meer aandacht voor statistisch denken komt in onderwijs, zodat we mensen beter kunnen voorbereiden op het omgaan met kansen. Statistiek lijkt heel ingewikkeld, maar de basis is goed uit te leggen.’
Van Reddit tot NRC
Het onderzoek van Willems, Albers en Smeets is populair. Zo lazen ruim 6000 bezoekers de blogpost op de website van de Nederlandse statistiekvereniging VVSOR, nam online taaltijdschrift Neerlandistiek de blog over, en verscheen de blog zelfs op de website Reddit. NRC-columnist Floor Rusman gebruikte het onderzoek om te pleiten voor een minicollege kansrekening, in plaats van de zoveelste corona-persconferentie. Eind dit jaar komt er een uitgebreider artikel over het onderzoek in Onze Taal.
Sanne Willems promoveerde in 2020 aan het Mathematisch Instituut in Leiden. Sinds kort werkt ze bij de sectie Methodologie & Statistiek aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen, waar ze onderzoek doet naar schaling van data en de communicatie van statistiek. Willems vindt het belangrijk om te communiceren over haar onderzoek: ‘Veel mensen vinden statistiek saai en moeilijk. Ik wil daarom aan iedereen laten zien dat het eigenlijk niet zo moeilijk is en dat je veel statistische concepten ook zonder wiskundige details kunt begrijpen.’
Tekst: Bryce Benda