NWO-communicatieprijs voor Leidse muurformules
Natuurkundigen Sense Jan van der Molen en Ivo van Vulpen hebben de Communication Award gewonnen voor hun Leidse muurformuleproject. Deze NWO-prijs is bedoeld om wetenschappers aan te moedigen over hun vak te communiceren en bestaat uit een beeldje en een bedrag van 10.000 euro voor wetenschapscommunicatie.
'We zijn er echt enorm blij mee', reageert natuurkundige Ivo van Vulpen, de bedenker van het muurformuleproject. Op acht blinde muren in de stad Leiden zijn beroemde natuurkundeformules met een Leidse connectie geschilderd, samen met een gestileerde illustratie en een korte tekst. 'Het idee en de hoop is dat mensen nieuwsgierig en verwonderd raken', zegt Van Vulpen.
De Communication Award van het NWO-domein Exacte en Natuurwetenschappen (ENW) wordt dit jaar voor het eerst uitgereikt aan wetenschappers die zich hebben ingezet voor het vertalen van wetenschappelijk onderzoek naar een groter publiek. Het juryrapport over de muurformules stelt: 'Zij hebben een bestaand concept, muurgedichten, omgezet in een voor de wetenschap nieuw communicatiemiddel. De commissie prijst de originaliteit en innovatie hiervan en noemt de uitvoering elegant. De commissie ziet daarnaast de samenwerking met kunstenaars als een zeer vruchtbare samenwerking.'
De toekenning van de prijs is op 1 december bekendgemaakt. De prijs bestaat uit een bedrag van 10.000 euro, te besteden aan het project. Hij wordt uitgereikt tijdens het jaarlijkse Veldhoven-natuurkundecongres in januari 2021. Ook het vanuit Leiden geleide project IAU100 viel in de prijzen.
TEGEN-BEELD
Yvonne van Delft, wethouder Cultuur van de gemeente Leiden: 'Heel terecht, deze NWO-prijs voor de muurformules in Leiden! Ik feliciteer Ivo van Vulpen en Sense Jan van der Molen van harte met deze mooie prijs. Dit is ook een mooie pluim voor stichting TEGEN-BEELD, die de muurgedichten in Leiden verzorgt. De muurformules brengen wetenschap dichter bij de bewoners en bezoekers van onze stad. Ze zien er heel mooi uit en trekken altijd mijn aandacht als ik er voorbij wandel of fiets. Ik vind ze echt een aanwinst voor onze stad van Kennis en Cultuur!'
Het muurformuleproject ontstond in 2014 na een opmerking van Van Vulpen, deeltjesfysicus aan het instituut Nikhef en de Universiteit van Amsterdam. Van Vulpen woont in Leiden en is goed bekend met de muurgedichten van stichting TEGEN-BEELD. Kunstenaars Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins schilderden al ruim honderd gedichten op blinde Leidse muren, in allerlei talen, van Engels en Frans tot Sanskrit, Russisch en Hindi.
'Ik vond die gedichten mooi, ook in talen die ik zelf niet spreek', zei Van Vulpen, 'dat deed me beetje denken aan natuurkundeformules. Ook dat zijn gecondenseerde, puntige formuleringen van natuurwetten, die voor de meeste buitenstaanders niet meteen te begrijpen zijn. Maar toch kun je ze mooi en intrigerend vinden.'
Fantastisch plan
'Ivo noemde dat idee een keer in een borrel na een Studium Generale-lezing', zegt Sense Jan van der Molen, natuurkundige aan de universiteit Leiden. 'De volgende dag belde hij, en zei: ik wil er echt werk van maken, doe je mee? Ik vond het een fantastisch plan dus we hebben ons er samen op gestort. ' Na een paar gesprekken waren ook Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins van TEGEN-BEELD enthousiast, en bleken de gemeente Leiden en de Universiteit bereid het initiatief te sponsoren. Van der Molen: ‘Het was in het begin wel een beetje zoeken naar de juiste insteek. Maar door dit samen te doen, en elkaar te inspireren, kwamen we steeds verder, werden de plannen concreter en bleven we al die jaren enthousiast. ’
De eerste formule was Einsteins veldvergelijking, de formule voor ruimtetijd-kromming uit de Algemene Relativiteitstheorie. Deze formule verscheen in 2015 op een muur van het Boerhaave-museum, precies een eeuw na de publicatie van de theorie zelf.
Aanvankelijk werd er geen afbeelding bij de formule geplaatst. Van der Molen: 'Het idee was: de gedichten worden ook niet vertaald, die spreken ook in exotische talen voor zichzelf.' Maar dat bleek gebaseerd op een misverstand, 'bij de meeste muurgedichten stond aanvankelijk wel een bordje met vertaling, maar die werden nogal eens gejat.'
Formules
'Na de eerste was het gemakkelijker om mensen te overtuigen een formule op hun muur te laten schilderen', zegt Van der Molen. Na Einstein volgden de Lorentz-kracht op restaurant de Hooykist aan de Hooigracht en de brekingswet van Snellius aan Sint Jorissteeg in 2016. Het volgende jaar verschenen er drie formules: de Oort-constantes van Jan Oort over de bewegingen van sterren in het melkwegstelsel, de elektron-spin-formule van Uhlenbeck en Goudsmit op ‘t Gerecht, en de beroemde Lorentz-contractie uit Einsteins speciale relativiteitstheorie op een muur langs de Rijnzichtbrug, waar ook treinen passeren.
'Een toepasselijke locatie', zegt Van der Molen, 'omdat Einstein zelf zijn theorie vaak uitlegde aan de hand van treinen met verschillende snelheden. Het is mooi als de plaats, en de visualisatie en de formule bij elkaar aansluiten.' Het ontwerp maken de natuurkundigen in overleg met de kunstenaars van TEGEN-BEELD, 'Dat is echt een creatief proces.'
In 2019 verscheen Christiaan Huygens' slingerformule op een hoog voormalig brandweergebouw aan de Plaatsteeg, en dit jaar september schilderde Bruins de toestandsvergelijking van Johan Diderik van der Waals, over gassen en vloeistoffen op een muur aan de Fruinlaan, tegenover het gymnasium. Het schilderen kost kunstschilder en handletteraar Jan Willem Bruins ongeveer een week.
European City of Science
De muurformules leidden tot ruime publiciteit, van het Leidsch dagblad en lokale omroepen tot het Spaanse El País. Met uitleg en foto's zijn ze verzameld op de website muurformules.nl (drietalig), ook de basis van een een audiotour op de wandel-route-app Izi-Travel.
Inmiddels zijn de muurformules Leiden ontstegen. Utrechtse natuurkundigen hebben intussen twee muurformules laten schilderen op muren in de Domstad, en zijn er plannen voor vergelijkbare projecten in Groningen, Praag, en Wenen.
In Leiden zitten er nog enkele muurformules in het vat, maar daar willen Van Vulpen en Van der Molen niet al te veel over kwijt. Van Vulpen: 'We hopen het project af te sluiten met een laatste formule in 2022, als Leiden de European City of Science is.'
De achtste muurformule
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofNWO Communication Award
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of