Achtste muurformule over Van der Waals-vergelijking is klaar
Ondanks regen en algeheel rotweer stond hij toch nog binnen een week op de muur. De Van der Waals-toestandsvergelijking is de achtste muurformule
Zaterdag 31 oktober is de formule, geschilderd door kunstenaar Jan Willem Bruins, officieel onthuld, in het bijzijn van emeritus hoogleraar natuurkunde Joan van der Waals. Van der Waals, een eeuw oud, is verre familie van Nobelprijswinnaar Johan Diderik van der Waals, die de formule in vermeldde in zijn proefschrift van 1873 aan de Leidse universiteit.
Van der Waals' vergelijking is een aanvulling op de algemene gaswet, die het verband tussen temperatuur (T), druk (p) en het volume (V) van een gas beschrijft. Dat wil zeggen: een ideaal gas, dat je je kunt voorstellen als een verzameling van oneindig kleine deeltjes die niet met elkaar botsen en elkaar niet voelen. Die vergelijking beschreef gas redelijk, maar kon een aantal metingen en verschijnselen niet verklaren.
Aantrekking
Van der Waals redeneerde dat de atomen of moleculen in een gas een volume innemen: dat is de term nb in de formule. Ook kunnen moleculen elkaar 'voelen': ze trekken elkaar aan of stoten elkaar af. Die laatste krachten, beroemd geworden onder de naam Van der Waals-krachten, worden in de formule meegenomen met de term an2/V2
De nieuwe formule voorspelde meetwaarden niet alleen preciezer, ook verklaarde hij verschijnselen zoals het condenseren van vloeibaar water uit gas, iets waar de oude gasvergelijking zich geen raad mee wist.
De muur, aan de Fruinlaan tegenover het Stedelijk Gymnasium, is van Wim van Saarloos, hoogleraar theoretische natuurkunde en ex-voorzitter van de KNAW. Iedere muurformule bestaat uit de formule zelf, een korte tekst die een aspect van de formule beschrijft ('de structuur der moleculen dicteert het samenspel tussen vloeistof en gas'), en een grafische illustratie.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofVloeistofspiegel
Die illustratie stelt een gesloten bolvormig volume voor, met daarin de gasmoleculen (de donkerblauwe stippen) boven een vloeistofspiegel (het donkerblauwe onderin).
De muurformules zijn een initiatief van Leidse natuurkundigen Sense Jan van der Molen (Universiteit Leiden) en Ivo van Vulpen (Universiteit van Amsterdam) en kunstenaars Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins, die samen als Stichting TEGEN-BEELD, ook verantwoordelijk zijn voor de ruim honderd gedichten in vele talen op blinde muren in Leiden.
Poëzie
Net als de poëzie in vele talen van de wereld, zijn ook natuurkundige formules puntige, rake beschrijvingen van de wereld om ons heen. Geschreven in een taal die niet iedereen begrijpt.
Alle acht Leidse muurformules zijn verbonden aan een Leidse wetenschapper. Maar inmiddels zijn er ook muurformules in Utrecht. Er zijn bovendien plannen voor muurformules in Groningen, Kopenhagen, Wenen, en Praag.
tekst: Bruno van Wayenburg
