Indonesië en Universiteit Leiden delen lange geschiedenis én toekomst
Een delegatie met rector Carel Stolker bezoekt eind juni Indonesië. Aanleiding is het 50-jarig bestaan van het ‘Leidse’ instituut KITLV-Jakarta. Wat doet dit instituut, en waarom is Indonesië een belangrijk land voor de universiteit?
Al ruim twee eeuwen doen Leidse wetenschappers zeer divers onderzoek in Indonesië: naar tropische planten, uitstervende talen, bijzondere manuscripten, religies, infectieziekten en dat is nog maar een selectie. Er is ook een springlevende juridische onderzoekstraditie. Sinds de 19e eeuw bestuderen Leidse juristen, met Cornelis van Vollenhoven als pionier, het spanningsveld tussen nationale en lokale rechtsnormen. Daarnaast werken onze wetenschappers onder andere samen met Indonesische partners in de strijd tegen milieuvervuiling. Ook komen al generaties lang Indonesische studenten en onderzoekers naar Leiden - en tegenwoordig ook naar onze dependance in Den Haag.
Brug Indonesië-Leiden
Hoe kunnen we de ruim 11.300 kilometer overbruggen die Leiden en Jakarta scheiden? Daarvoor is al in 1851 het KITLV opgericht, het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden. Dit instituut vergaarde in de koloniale tijd kennis over de overzeese gebiedsdelen. Na de dekolonisatie groeide de behoefte aan een dependance in Jakarta om beter samen te werken met Indonesische wetenschappers, vandaar dat het KITLV een dependance opende in Jakarta.
Duurzame samenwerking
In 1969 ging KITLV-Jakarta van start met als belangrijkste taken: samenwerken met Indonesische universiteiten, stimulering van onderzoek en aankoop van boeken en tijdschriften. 'Onze aanwezigheid in Jakarta als permanent aanspreekpunt zorgt voor een duurzame samenwerking met de wetenschappelijke wereld van Indonesië,' aldus Marrik Bellen, directeur van KITLV-Jakarta.
Nieuwe taken KITLV-Jakarta
Jaarlijks schaft dit instituut zo’n vijfduizend boeken aan voor onderzoek. De collectie wordt sinds 2014 beheerd door de Universitaire Bibliotheken Leiden. In datzelfde jaar werd het kantoor van KITLV-Jakarta onderdeel van de Universiteit Leiden (het KITLV in Leiden valt onder het KNAW) en doet sindsdien dienst als uitvalsbasis van de universiteit in Indonesië. Het kantoor organiseert allerlei activiteiten om Indonesiërs te interesseren voor studie en onderzoek in Nederland.
Grootste Indonesië-collectie ter wereld
Waarom is Indonesië zo belangrijk voor de Universiteit Leiden? Rector magnificus Carel Stolker merkt op: ‘We delen een lange geschiedenis.Onze Asian Library heeft de grootste Indonesië-collectie ter wereld. Onder andere vanwege de collecties en expertise op het gebied van recht, talen en geschiedenis trokken Indonesische studenten en promovendi al van oudsher naar Leiden. Ook tegenwoordig is er een innige samenwerking op het gebied van onderwijs, onderzoek en advisering.’ Ter illustratie noemen we, in omgekeerde chronologie, een aantal belangrijke samenwerkingen en momenten uit die gedeelde geschiedenis.
Indonesiërs gebruiken Nederlandse archieven
Een mooi recent voorbeeld is het in 2018 opgestarte masterprogramma Cosmopolis Advanced, een samenwerking tussen het Leidse Instituut voor Geschiedenis en Universitas Gadjah Mada in Yogyakarta. Indonesische studenten krijgen in Leiden een intensieve cursus Nederlandse taal, archivistiek en geschiedenis. Hierdoor kunnen ze Nederlandse archieven gebruiken voor historische studies naar hun eigen land. Zo doen Indonesische studenten nu onderzoek naar de slavernij in Sualawesi en het rechtssysteem van Nederland-Indië.
Opening Asian Library
Koningin Máxima, de beschermvrouwe van het KITLV, opende in 2017 de nieuwe Asian Library: een nieuwe verdieping op het dak van de Universiteitsbibliotheek. Door het samengaan van de al bestaande verzamelingen van de UB en de zeer rijke collecties van het KITLV en het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) ontstond de grootste Indonesië-collectie ter wereld. De Asian Library herbergt nu meer dan tien kilometer aan Indonesische boeken, tijdschriften, kaarten, foto’s en manuscripten. De collectie bevat onder andere meer dan 250 manuscripten over de Javaanse prins Panji, door UNESCO erkend als werelderfgoed.
Bezoek Indonesische president
Vanwege de lange historische banden bracht de Indonesische president Joko Widodo tijdens zijn staatsbezoek aan Nederland in 2016 ook een bezoek aan de Universiteit Leiden. In het Academiegebouw sprak Widodo onder andere met de rector en Indonesische studenten die hier studeren. Ook werd Widodo bijgepraat over het project Maps in the Crowd. Met behulp van studenten en vrijwilligers worden historische kaarten van Nederlands-Indië gedigitaliseerd waardoor ze wereldwijd ontsloten worden voor studie en onderzoek. De toenmalige Indonesische vicepresident Boediono bezocht de universiteit al eerder, in 2014. Boediono gaf hier een lezing en bekeek zeldzame kaarten en foto’s uit de Indonesië-collectie.
Eerste Indonesische promovendus
Tijdens zijn bezoek onthulde vicepresident Boediono ook een bronzen beeld van Hoesein Djajadiningrat (1886 -1960), de eerste Indonesiër die in 1913 in Leiden promoveerde. Na Djajadinigrat zouden er nog vele landgenoten volgen en ontstond er een bloeiende Indonesische gemeenschap. Het beeld van Djajadiningrat in het atrium van het Academiegebouw staat symbool voor de vele generaties Indonesische onderzoekers en studenten die naar Leiden trokken.
Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog trok diepe sporen in deze gemeenschap in Leiden. Net als alle andere studenten moesten de Indonesiërs hun studie staken, maar zij konden niet naar huis. Sommigen werden actief in het verzet en moesten dat met hun leven bekopen. Een belangrijk toevluchtsoord vormde hun clubhuis in de Hugo de Grootstraat in Leiden. Een gedenksteen aan de gevel van dit pand– een initiatief van het KITLV - herinnert aan deze roerige geschiedenis.
Indologie-opleiding
De voormalige toegangspoort van de rijksmanege bij studentencentrum Plexus in de Kaiserstraat herinnert aan een heel andere geschiedenis. De universiteit had tot 1950 een Indologie-opleiding die opleidde tot ‘Oost-Indisch ambtenaar’. De bestuursambtenaren leerden hier meer over het land, de culturen en de omstandigheden. En ze konden hier zelfs alvast leren paardrijden. Vandaar dat op de plek van studentencentrum Plexus lange tijd een rijksmanege was gevestigd en er dikwijls paarden draafden op het Rapenburg.
Dit was in vogelvlucht een terugblik op de gezamenlijke geschiedenis. Het bezoek van de delegatie zal in het teken staan van de huidige en toekomstige samenwerking. Lees begin juli het verslag met de hoogtepunten van het bezoek op universiteitleiden.nl.
Bannerfoto: President Widodo wordt in Leiden onthaald door Indonesische studenten.
Tekst: Linda van Putten
Mail de redactie