Erik Danen wil tumoren vangen in hun eigen web
Erik Danen speurt met succes naar wegen om tumoren die slecht op medicijnen reageren de pas af te snijden. De hoogleraar Cancer Drug Target Discovery kijkt hiervoor naar de interactie tussen tumorcellen en hun omgeving. Oratie vrijdag 10 mei.
In ons lichaam zitten cellen gevangen in een web waarin ze talloze instructies krijgen van groeifactoren, buurcellen en het medium waarin ze zich bevinden: de extracellulaire matrix. Die is hard in bot en zacht in bijvoorbeeld longweefsel en cellen ‘voelen’ dat. De instructies van buitenaf bepalen de identiteit en het gedrag van cellen. Bij ziekten als kanker gaat daarbij iets helemaal mis. Tumorcellen trekken zich minder aan van hun omgeving en gaan hun eigen gang. Erik Danen, hoogleraar Cancer Drug Target Discovery wil dat voorkomen door zijn onderzoek naar de interactie tussen de cel en zijn omgeving.
Verschillende setjes voeten
Danen raakte al vroeg gefascineerd door de verschillende soorten receptormoleculen waaruit cellen kunnen kiezen om zich te binden aan één soort matrix-eiwit. ‘Alsof wij zouden kunnen kiezen uit verschillende setjes voeten om over dezelfde stoep te lopen.’ Later toonde hij met zijn groep aan hoe tumorcellen zich razendsnel aanpassen als één klasse van deze zogeheten integrines verwijderd wordt. De tumor verliest zijn hechting en groeit minder hard, maar de cellen worden juist beweeglijker waardoor ze effectiever uitzaaien. Nu zoekt Danen de cruciale knooppunten voor zulk aanpassingsvermogen van tumorcellen. Dat leidt hopelijk naar medicijnen die de tumor wél blijvend nekken.
Grote aantallen minitumoren
Om zijn vragen te kunnen beantwoorden, ontwikkelt Danen met collega’s en samenwerkingspartners innovatieve technieken. Spectaculair is de ontwikkeling van celprint-technologie om cellen in een 3D-omgeving te kweken. Daarin gedragen cellen zich veel realistischer dan in een 2D-kweek op glas of plastic. Met een robot printen de wetenschappers nanodruppeltjes met tumorcellen in een extracellulaire matrix om zo grote aantallen minitumoren te laten groeien. Allemaal in precies gedefinieerde posities, uitstekend te volgen met geautomatiseerde microscopie. Speciale software analyseert deze experimenten volautomatisch.
Tumorinteracties blokkeren
Deze aanpak maakt het mogelijk grootschalig medicijnen te testen: dat heeft nieuwe kandidaat-medicijnen opgeleverd voor prostaatkanker en sarcomen – tumoren in weke delen zoals het weefsel tussen organen. Danen en zijn mensen ontdekten ook dat tumoren de extracellulaire matrix vervormen door de krachten die ze erop uitoefenen en dat andersom een stijvere matrix de invasieve groei van tumoren stimuleert. Ze testen nu remmers die deze interactie tussen de tumor en de matrix doorbreken.
De celprintmethode maakt het ook mogelijk de communicatie tussen meerdere celtypen uit een weefsel in kaart te brengen. Zo testen Danen en zijn collega’s nu medicijnen die de interactie tussen afweercellen en tumorcellen reguleren. Danen verwacht dat verder inzicht in de interactie van tumoren met hun omgeving nieuwe therapeutische strategieën oplevert.
Tekst: Rianne Lindhout
Mail de redactie