Scaligerpenning uitgereikt aan LERU-voorzitter Kurt Deketelaere
De voorzitter van de League of European Research Universities (LERU), de Leuvense professor Kurt Deketelaere, kreeg op 19 september als eerste de Scaligerpenning van de Universiteit Leiden. Dit vanwege zijn onvermoeibare inzet voor de ontwikkeling van het Europese onderzoek.
De Scaligerpenning wordt toegekend voor het op unieke wijze hooghouden van de universitaire waarden. Deketelaere is sinds 2009 voorzitter van de League of European Research Universities, die het belang van (fundamenteel) wetenschappelijk onderzoek aanhoudend onder de aandacht van de EU brengt. En dat lukt, zei rector Carel Stolker in het laudatio: ‘Onderzoek is nu een van de succesvolste beleidsterreinen van de EU. Academici uit heel Europa, van hoogleraren en postdocs tot promovendi, mogen Deketelaere enorm dankbaar zijn.’ Tegen het eind van de ceremonie zou de laureaat opmerken dat het vele geld dat de EU steekt in wetenschappelijk onderzoek – het gaat om vele miljarden – de regeringen van de lidstaten er helaas toe verleidt zelf de hand op de knip te houden.
Hoogleraar milieurecht
Deketelaere is naast voorzitter van de LERU ook hoogleraar milieu- en energierecht in Leuven. Verder is hij gasthoogleraar Klimaatrecht aan de University of Dundee, Schotland. Eerder was hij gasthoogleraar aan de universiteiten van Londen, Sydney en Singapore. Deketelaere had zowel zijn medewerkers van de LERU als die van de Leuvense universiteit meegebracht naar het Academiegebouw. 'Zonder hen zou ik niet zo intensief op twee fronten actief kunnen zijn', merkte hij op. Deketelaere spitste na de uitreiking van de penning zijn dankwoord toe op het wereldwijd geslonken respect voor feiten, met name onder politici. ‘We zijn in het post-truth tijdperk aangeland, en daar regeert de emotie. De social media zijn daar mede debet aan. De Amerikaanse socioloog Daniel Patrick Moynihan, overleden in 2003, zei met vooruitziende blik: Everyone is entitled to their own opinions but not their own facts.’
Boosdoeners
Deketelaere toonde in zijn presentatie een rijtje boosdoeners, allen politici: Trump, Poetin, Erdoğan en Orbán in Hongarije. Deze laatste is om politieke redenen bezig de Central European University (CEU) in zijn land om zeep te helpen. Erdoğan heeft honderden wetenschappers van de universiteiten verdreven en sommigen zelfs vastgezet. Ook schaarde Deketelaere de kopstukken van de Brexit in het rijtje van politici die grotere liefhebbers zijn van fictie dan van feiten. ‘Als zij de waarheid zouden vertellen over de gevolgen van de Brexit voor de gemiddelde Brit, zou er een revolte ontstaan en het uittredingsproces worden afgebroken’, zei hij.
Bullshit principle
Het stoort Deketelaere dat het bestrijden van onwaarheden – en alternative facts – zoveel tijd en energie kost, als het al effect sorteert. Of, zoals Alberto Brandolini’s het in zijn Bullshit Asymmetry Principle formuleert: The amount of energy needed to refute bullshit is an order of magnitude bigger than to produce it. Er zijn volgens Deketelaere drie groepen die streven naar ware feiten: rechters, journalisten en wetenschappers – en die moeten zich nu verdedigen.
Openheid en transparantie
Feiten niet meer serieus nemen is een gevaarlijke ontwikkeling, zo citeerde Deketelaere José van Dijk en Wim van Saarloos– respectievelijk president en vice-president van de KNAW – uit een artikel in de NRC. Als we feit niet van fictie onderscheiden, verglijdt democratie in emocratie, aldus het duo.
Hoe kunnen de universiteiten zich verweren? Let’s speak up and guide, zegt Deketelaere. ‘Op naar meer openheid en transparantie. Open data, zodat andere wetenschappers een onderzoek kunnen herhalen en open access zodat iedereen toegang tot de wetenschappelijke literatuur heeft zonder op een betaalmuur van uitgevers te stuiten. Jonge mensen opleiden en opvoeden om feiten van fictie te onderscheiden en: erg scherp zijn op integriteit. Niets ondermijnt meer dan op nep-data gebaseerde onderzoeksuitkomsten. We moeten het vertrouwen van de samenleving in de wetenschap herstellen.’
Veel wit
Scaliger-hoogleraar en boekhistoricus Erik Kwakkel hield een lezing over de rol van het boek in de ontwikkeling van het academisch denken. Dat denken kan gedefinieerd worden als: altijd kritisch zijn en in het openbaar debatteren. De eerste Europese universiteit, die van Bologna uit 1088, greep daarbij terug op onder anderen Aristoteles. Het draaide erom een stelling te verdedigen, maar vervolgens ook het tegendeel. Dat ging er destijds bepaald lawaaiig aan toe. Sommige deelnemers namen zelfs secondanten mee om hen bij te staan in het debat. Maar het principe, altijd vragen blijven stellen en altijd je eigen wetenschappelijke werk voor discussie beschikbaar stellen, was geboren. Toen het wetenschappelijke boek steeds belangrijker werd, kwam er steeds minder tekst op een pagina, tot 70% bleef wit. Waarom? Om er commentaar bij te kunnen schrijven.
Scaliger
De Scaligerpenning en de Scaliger-hoogleraar zijn beide vernoemd naar Josephus Justus Scaliger, protestants humanist, dichter, polemist en bijbel- en talenkenner. Hij kwam snel na de oprichting van de Leidse universiteit, in 1593, naar Leiden. Scaliger had de academische waarden zeer hoog zitten en schreef menig venijnig commentaar in de kantlijnen van boeken. De kritische Leidse academische traditie gaat terug tot deze grote geleerde merkte rector Stolker op en Kurt Deketelaere is een passende drager van deze eerste Scaligerpenning.
(CH / fotografie: Monique Shaw)
De Universiteit Leiden kent nu vier eerbetonen:
- De Willem van Oranje-penning voor iemand die zich verdienstel
ijk heeft gemaakt om vrijheid te bevorderen. - De Scaligerpenning (zie afbeelding) van de Universiteit Leiden voor iemand of een organisatie die op unieke wijze de waarden waar universiteiten wereldwijd voor staan, hoog houdt. Deze waarden betreffen zowel het onderzoek als het onderwijs.
- De LUS-onderwijsprijs voor de beste docent van het jaar.
- De Universiteitspenning voor een persoon of onderdeel van de Leidse universiteit die/dat zich buitengewoon verdienstelijk heeft gemaakt voor de universiteit of deze positief voor het voetlicht heeft gebracht.
Uitreiking Scaligerpenning en speech Kurt Deketelaere
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of