Kamerverkiezingen 2017: ‘een gefragmenteerd, maar niet gepolariseerd electoraat’
Hoe verdeeld is de Nederlandse politiek? Zweven de kiezers? Wat is eigenlijk hét thema van deze verkiezingscampagne? Welke coalitie wacht ons na 15 maart 2017? We vroegen het drie politicologen van verschillende universiteiten, tijdens het forum ‘Verdeelde politiek: de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2017’ op 8 maart 2017 in Leiden.
Beperkt twijfelen
Tom Louwerse (Instituut Politieke Wetenschap Universiteit Leiden) ziet in zijn onderzoek naar kiesgedrag hoe het Nederlandse partijenlandschap afvlakt en fragmenteert. ‘De grootste partij is straks niet echt groot. Eerder middelgroot, tussen andere middelgrote partijen.’ In de aanloop naar 15 maart 2017 lijkt er niet veel te veranderen in de peilingen. ‘Journalisten vinden dat saai. Maar dat is een korte-termijnperspectief. De Nederlandse politiek verandert wel degelijk.’ Zo was het effectieve aantal partijen nog nooit eerder zo groot. En het is tot op het laatst spannend wat de kiezer gaat doen.
Toch verdient het beeld van de ‘zwevende kiezer’, dat Nederlandse media graag schetsen, wel enige nuancering. Onderzoek als dat van EenVandaag toont aan dat de kiezers slechts ‘beperkt twijfelen’. Zij gaan niet alle kanten op, maar hebben maar een paar partijen in overweging, die inhoudelijk dicht bij elkaar staan. Onder PVV-aanhangers is weinig twijfel; zij hebben hun keus al gemaakt. D66 en GroenLinks, daarentegen, hebben nog veel te winnen dan wel te verliezen.
Louwerse ziet ook wel enige ‘ordening’ in het electoraat. Er is sprake van drie clusters: een progressief, centrum-links blok, een christelijk-rechts blok en een 'protestblok': een diffuse verzameling van SP tot en met PVV. Geen van deze clusters gaat naar verwachting een meerderheid halen. Gevraagd naar het nut van stemhulpen zoals de stemwijzer, zegt hij dat deze enig nut hebben bij het jezelf positioneren op links of rechts. Maar stemhulpen zijn niet precies genoeg om te bepalen op welke partij je zou moeten stemmen.
Coalitiepotentieel
Annemarie Walter (University of Nottingham) onderzoekt negatieve campagnevoering. Daaronder verstaat zij het bekritiseren van politieke tegenstanders, inhoudelijk en op karakter. De campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 is ‘best inhoudelijk’, aldus Walter. ‘Ik zie niet of nauwelijks uitingen van negatieve campagnevoering.’ De toon is eerder gematigd, wellicht ook omdat Geert Wilders zich niet echt in de strijd mengt. Ook het gegeven dat Nederland altijd wordt geregeerd door een coalitie speelt mee. ‘Je wilt immers niet je toekomstige coalitiepartner aanvallen.’
Ook de Nederlandse kiezers ervaren de campagnes als positief. Onderzoek laat zien dat eigenlijk alleen Denk en PVV, ‘outsiders met weinig coalitiepotentieel’, negativiteit wordt verweten. Of de strategie van deze twee partijen werkt, valt nog te bezien. ‘Naar de Nederlandse context is nog weinig onderzoek gedaan. Wat we in Engeland zien, is dat negatieve campagnevoering vaak averechts werkt, in het nadeel van de partij die aanvalt.’
En de kiezer? Net als Louwerse ziet Walter een ‘gefragmenteerd, maar niet gepolariseerd electoraat’. Het is ook heel moeilijk aan te geven waarover deze verkiezingen gaan.
Waterscheiding
Tom van der Meer (Universiteit van Amsterdam) verwacht een ‘waterscheiding’ na 15 maart 2017. ‘De grote nivellering, waarover ik als student hier in Leiden al college kreeg, wordt een eindelijk een feit. De kiezer is gaan kiezen; straks hebben we 6 à 7 middelgrote partijen, die inhoudelijk weinig van elkaar verschillen.’
In de berichtgeving en de campagne is veel aandacht voor de vraag of de PVV de grootste partij wordt. Die discussie vindt Van der Meer niet zo relevant. ‘In Nederland heeft de grootste partij geen privileges, geen meerderheid en neemt zij ook niet automatisch deel aan de regering.’ Ongeveer één zesde van de kiezers in Nederland stemt populistisch; dat is niets nieuws onder de zon.
Een ernstiger probleem, aldus Van der Meer, wordt de kabinetsformatie. ‘Ik voorzie een TINA-coalitie (“TINA” staat voor “there is no alternative”), met een dichtgetimmerd regeerakkoord en weinig visie. De kiezer herkent zich daar niet in en heeft, op termijn, twee alternatieven: uitwijken naar de flanken of de politiek helemaal de rug toekeren.’ Van der Meer pleit voor ‘stembusakkoorden’, waarin partijen zich voor de verkiezingen uitspreken over hun gewenste coalitie. Daarnaast zou het goed zijn voor de vitaliteit van onze democratie als de Nederlandse politici hun schrik voor minderheidskabinetten lieten varen.
CSPPR
Het forum ‘Verdeelde politiek: de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2017’ was een initiatief van het Centre for the Study of Political Parties and Representation (CSPPR). Het CSPPR is een interdisciplinair platform van en voor onderzoekers verbonden aan de Leidse instituten voor Geschiedenis, Publiekrecht, Bestuurskunde en Politieke Wetenschap. Het organiseert regelmatig bijeenkomsten met sprekers uit binnen- en buitenland. Meer informatie over het CSPPR vindt u op csppr.net.