Nieuwscheckers: zo word je een luis in de pels
Met de verkiezingen in aantocht doen politici regelmatig gewaagde uitspraken voor electoraal gewin. Leidse journalistiekstudenten checken in hoeverre die beweringen kloppen.
Serveren steeds meer schoolkantines alleen nog maar halalvlees? En is het aantal abortussen onder jonge vrouwen gestegen? Het zijn zomaar twee stellingen die politici onlangs deden, in het heetst van de verkiezingsstrijd. Maar kloppen ze? Bijna veertig studenten van de master Journalistiek en Nieuwe Media sloegen aan het factchecken, en concludeerden: regelmatig nemen de politici een loopje met de waarheid. Initiatiefnemer en docent online journalistiek Alexander Pleijter licht toe.
Vertel: wie zijn de Nieuwscheckers?
‘Het project Nieuwscheckers bestaat al sinds 2009. Op dat moment besloten we dat het goed zou zijn als studenten de producties van ‘echte’ journalisten tegen het licht zouden houden. Is het nieuwsbericht een keurige afspiegeling van de waarheid, of valt er toch nog wat op af te dingen? Op die manier leer je studenten om overal vragen bij te stellen, om een kritische grondhouding aan te nemen. Bovendien doet factchecken een beroep op de onderzoeksvaardigheden van onze studenten. Het checken van uitspraken van landelijke politici is echter nieuw. Dat doen we nu in aanloop naar de landelijke verkiezingen op 15 maart, in samenwerking met EenVandaag.’
Waarom is factchecken belangrijk, specifiek in aanloop naar de verkiezingen?
‘We proberen de onzin te scheiden van de waarheid. Dat is de kern van de journalistiek. Neem bijvoorbeeld de uitspraak van SP-leider Emile Roemer dat het aantal banen in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe afneemt. Dat klopt slechts ten dele. In bepaalde sectoren – zoals de zorg – liep het aantal banen weliswaar terug, maar overall nam de werkgelegenheid sinds 2013 toe. Het is overigens nog niet altijd gemakkelijk om dit soort uitspraken te verifiëren. Zo zegt Roemer bijvoorbeeld niet in welke periode de werkgelegenheid is afgenomen. Dat is jammer, want de ideale factcheck beslaat natuurlijk een afgebakende periode. En het helpt ook als het gaat om vaststaande definities waarvan de cijfers keurig worden bijgehouden door instituten zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek.’
En, is het project tot dusverre een succes?
‘Jazeker. Het project is regelmatig opgepikt door andere media. Dat geldt bijvoorbeeld voor de factcheck van PVV-leider Geert Wilders, die beweerde dat er op scholen vaak nog alleen halalvoedsel wordt geserveerd. Acht journalisten-in-spe belden 114 middelbare scholen op om de uitspraak tegen het licht te houden, en vonden er amper bewijs voor. Ook in didactisch opzicht is het een succes. Het checken van de beweringen blijkt vaak lastiger dan gedacht. Studenten hebben lijvige partijprogramma’s doorgespit, debatten gevolgd en economische cijfers opgevraagd. Als je dat als studieopdracht zou voorschrijven, zitten ze vaak te zuchten en te steunen. Maar in deze projectvorm doen ze het uit zichzelf.’
En hoe nu verder?
‘De projectperiode zit er in principe op. Dat is jammer, want de grote verkiezingsdebatten beginnen nu pas. We hebben daarom deze week geïnventariseerd of er studenten zijn die naast hun andere studiewerkzaamheden nog verder willen met Nieuwscheckers. Ongeveer de helft van de studenten gaf aan door te willen gaan tot 15 maart.’
Enkele gecheckte uitspraken
- Volgens minister-president Mark Rutte begonnen de aardbevingen in Groningen ‘een paar jaar geleden’.
- Volgens het CDA neemt het gevoel van angst, onzekerheid en gebrek aan vertrouwen in de samenleving toe.
- Volgens de Piratenpartij kunnen van het geld dat zorgverzekeraars spenderen aan marketing 10.000 verpleegkundigen per jaar betaald worden.
- Is Mark Rutte de man van de massa-immigratie?
Nieuwscheckers helpen Facebook
De Nieuwscheckers van de Universiteit Leiden gaan Facebook helpen in de strijd tegen nepnieuws. Dat werd op 2 maart bekend gemaakt. Ook NU.nl gaat samenwerken met het socialmediaplatform.