Eenvoudiger belasting heffen, kan dat?
Belasting heffen is razend ingewikkeld geworden, het systeem kraakt in zijn voegen. Kan de uitvoering eenvoudiger? Rex Arendsen vraagt het zich af in zijn inaugurele rede bij de aanvaarding van zijn functie van hoogleraar belastingrecht op 16 september.
Toetsingskader
Arendsen presenteert in zijn rede een toetsingskader voor de uitvoerbaarheid van een vernieuwd belastingstelsel: aan welke voorwaarden moet voldoen om het uitvoerbaar te maken? Hij noemt onder meer: inpasbaarheid in het huidige systeem, realiseerbaarheid en de verwachting ten aanzien van de naleving door burgers en bedrijven.
Precaire exercitie
Belasting heffen is feitelijk een inbreuk op het eigendomsrecht, gepleegd door de overheid, stelt Arendsen in zijn rede. En dat maakt het tot een precaire exercitie waarvan de acceptatie staat of valt met recht doen aan de betaler. Echter, hoe meer recht doen aan de verschillende groepen betaler, hoe ingewikkelder het systeem wordt.
Digitaal informatiesysteem
Het oude Romeinse Rijk, evenals het Byzantijnse Rijk, had een gesmeerd apparaat van belasting heffen. Maar de wereld stak toen op dit punt nog een stuk simpeler in elkaar. De laatste decennia heeft belastingheffing in snel tempo de vorm van een digitaal informatiesysteem gekregen, gebaseerd op informatieverzameling, -verstrekking en -verwerking. Belasting heffen is zo een stelsel geworden van abstracte constructies dat de werkelijkheid alleen maar zo goed mogelijk kan benaderen.
Belastingplichtige individuen en bedrijven doen veel werk
Arendsen omschrijft deze ontwikkeling bondig als ‘van stempels naar stekkers’. In deze transitie is de gegevensverzameling steeds meer buiten de belastingdienst zelf komen te liggen: bij bedrijven en individuele belastingplichtigen. De acceptatie van deze administratieve last kent grenzen, merkt Arendsen op. Het gedeeltelijk vooraf ingevulde belastingformulier dat de individuele belastingplichtige de laatste jaren krijgt, is een poging iets van die last terug te nemen.
Twee onderzoekslijnen
In zijn onderzoek wil Arendsen twee aspecten onder de loep nemen:
- de historische ontwikkeling, waarin Nederlands-Indië een voortrekkersrol bij de invoering en uitvoering van nieuwe belastingen lijkt te vervullen;
- de maatschappelijke context, waarbij Arendsen de mogelijkheden voor vereenvoudiging wil onderzoeken.
Nieuwe grondslagen
Bij het onderzoek naar versimpeling zijn er tal nieuwe ontwikkelingen die het denken erover ingewikkeld maken. Neem nu de grondslagen van de belastingheffing. Er is al enkele decennia geen sprake meer van enkel materiële zaken waarover belasting kan worden geheven. Zoals gebouwen, land en de opbrengst daarvan, en al of niet industriële producten. Niet-tastbare digitale informatie wordt meer en meer handelswaar en zorgt voor steeds meer waardecreatie. Arendsen spreekt van een paradigmaverschuiving. En moeten inkomen en winst nog leidend zijn bij belastingheffing, of moeten we het zoeken in bijvoorbeeld economische digitale transacties?
Exploratief en experimenteel
Het kan niet anders, stelt Arendsen, dan dat zijn onderzoek op dat laatste punt nu vooral een exploratief en experimenteel karakter heeft, gericht op de uitvoeringsmogelijkheden. Die als voorwaarde goede invoeringsmogelijkheden heeft. Maar hij ziet kansen.
(CH)
Prof.dr.ir. Rex Arenden bezet de bijzondere Van der Poel-leerstoel Maatschappelijke en Historische Context van Belastingrecht, ingesteld door het Belasting & Douane Museum. Arendsen werkt daarnaast bij de Belastingdienst waar hij leiding geeft aan het onderzoek van het Centrum voor Kennis en Communicatie. (Lees meer)
Een uitgebreidere versie van de inaugurele rede verschijnt bij Sdu Uitgevers in Den Haag: Eenvoudig belasting heffen; tussen droom en daad door R. Arendsen.