Waarom fundamentele wetenschap ertoe doet
Wat heb je aan fundamentele wetenschap? Veel, zo bewijzen de sprekers tijdens Science Matters. Dit symposium werd op 18 maart 2016 gehouden ter ere van het tweehonderd jarig bestaan van de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen.
Vaak komt het toegepaste nut van wetenschap pas na decennia bovendrijven. Kijk maar naar kwantumverstrengeling. Albert Einstein en Niels Bohr hadden er in het begin van de vorige eeuw een pittig debat over. Is de natuur berust op toeval of niet? In 1964 bedacht de Britse fysicus John Bell een experiment, dat de waarheid aan het licht moest brengen. Maar het experiment was zo ingewikkeld om uit te voeren, dat het pas na 51 jaar is gelukt om kwantumverstrengeling aan te tonen. Anno 2016 komen toepassingen razend snel dichterbij, zo laat Carlo Beenakker zien in zijn presentatie. De hoogleraar theoretische natuurkunde voorspelt dat kwantumtechnologie onze wereld op zijn kop gaat zetten. De politiek deelt die verwachting, zo bewijst het Quantum Manifesto, een oproep van onder meer minister Kamp om 1 miljard in het onderzoek naar kwantumtechnologie te steken.
Nieuwsgierigheid
‘Mijn beste onderzoek komt voort uit nieuwsgierigheid,’ stelt Hermen Overkleeft. De hoogleraar biochemie maakte in de afgelopen 25 jaar talrijke ‘moleculen met een functie’. De moleculen remmen bijvoorbeeld biologische processen of maken ze zichtbaar. Dit leidde tot een aantal gepatenteerde medicijnen. Overkleeft maakt zich zorgen over de toename van top-down financiering van onderzoek in onder meer het Topsectorenbeleid en de Nationale Wetenschapsagenda. Hij pleit dan ook vurig voor nieuwsgierigheid gedreven onderzoek.
Inspiratiebron
Fundamentele wetenschap heeft waarde als inspiratiebron. Dat stelt hoogleraar sterrenkunde Ewine van Dishoek in haar presentatie waarmee ze de plenaire sessie afsluit. Ze ziet outreach en onderwijs als een net zo belangrijke vorm van kennisbenutting als technologische spinoff. ‘We doen het beter dan enige andere faculteit in Nederland,’ vertelt Van Dishoeck trots. Talrijke voorbeelden passeren de revue van 'Heel Holland kijkt sterren', Universe Awareness, Reizend DNA Lab, iSPEX en wetenschappers in de media tot aan de James Bondfilm Quantom of Solace. ‘Ga alsjeblieft naar buiten en inspireer het publiek met fundamentele wetenschap,’ klinkt haar oproep.
4 thema’s, 8 invalshoeken
Ook in de parallelsessies klinken odes aan fundamenteel onderzoek. 8 Sprekers behandelen 4 thema’s: Big Data, Health, Energy & Sustainability en Materials.
In de sessie Big Data laat hoogleraar datawetenschap Aske Plaat zien hoe ‘dokters en data Ebola bestrijden’. Door handig gebruik te maken van de data van telefoongebruikers, konden datawetenschappers dokters helpen op het juiste moment op de juiste plek te zijn. De berekeningen die hoogleraar sterrenkunde Simon Portegies Zwart doet aan sterrenstelsels zijn zo complex dat hij er supercomputers en slimme algoritmen voor moet ontwikkelen. En die zijn weer nuttig voor andere vakgebieden.
In de sessie Energy & Sustainability blikt hoogleraar theoretische natuurkunde Jan Zaanen vooruit op de toepassing van supergeleiding in het energietransport. Het verschijnsel werd in 1911 bij toeval ontdekt door Heike Kamerlingh Onnes. Supergeleiding wordt al gebruikt in zweeftreinen, MRI-scanners, deeltjesversnellers en straks ook als energiezuinige stroomkabels. Arjen Doelman, hoogleraar toegepaste analyse, laat een onverwachte kruisbestuiving tussen wiskunde en ecologie zien. Modellen die patronen beschrijven, blijken goed toepasbaar in de ecologie. In de woestijn van Israël wordt daar nu gebruik van gemaakt bij het omkeren van verwoestijning.
Wrap up
Jan Douwe Kroeske was dagvoorzitter tijdens het symposium. In de afrondende plenaire sessie maakte hij samen met een studentenpanel een samenvatting van alle lezingen. De bezoekers van Science Matters krijgen een duizelingwekkend inkijkje in de complexiteit en schoonheid van Leidse wetenschap. Maar bovenal laat het symposium zien dat wie op toepassingen uit is, niet om fundamenteel en nieuwsgierigheid gedreven onderzoek heen kan.