Zomeruniversiteit: Ewine van Dishoeck in AD over ijskoude gaswolken, exoplaneten en de bouwstenen van het leven
In de AD-rubriek de 'Zomeruniversiteit' vertellen de knapste koppen van Nederland over de ontwikkelingen in hun vakgebied. Deze week was de beurt aan hoogleraar Moleculaire astrofysica Ewine van Dishoeck.
Tussen de sterren is het niet 'leeg'
Van Dishoeck richt zich in het bijzonder op de ruimte tussen de sterren en sterrenstelsels: de interstellaire ruimte. 'Die ruimte is niet leeg,' vertelt ze. 'Maar bevat heel ijl gas met kleine beetjes stof erin. Op zo’n stofdeeltje landen dagelijks een paar waterstofatomen en er is ook een beetje zuurstof. Dan is de vraag hoe daar water wordt gevormd en wat de levensloop is van dat water.' Om daar achter te komen zoekt van Dishoeck met telescopen naar de vingerafdrukken van water, methaan en koolstofdioxide in het gas waaruit uiteindelijk exoplaneten worden gevormd.
Meebouwen = recht op telescooptijd
Van Dishoeck gebruikt niet alleen telescopen, maar helpt ook mee aan de ontwikkeling ervan. Zo raakte ze in 1982 betrokken bij de bouw van de Herschel-telescoop. Meerwerken betekent gegarandeerde waarneemtijd als de telescoop operationeel wordt. En zo bracht Van Dishoeck met de Herschel-telecoop de levensloop van watermoleculen in beeld: 'Hoe die als ijs op piepkleine stofdeeltjes worden gemaakt, hoe die terechtkomen in de schijf rond de nieuwe sterren die in stelsels worden gevormd en waaruit planeten ontstaan.'
Na Herschel werkte Van Dishoeck veel met de ALMA: een bundeling van 66 telescopen op een hoogvlakte in Chili. Maar momenteel staat de aankomende James Webb-telescoop centraal. 'Met die telescoop kunnen we straks nog beter inzoomen op gebieden waar nieuwe planeten ontstaan,' aldus Van Dishoeck.
Nederlandse bijdrage
Ook met deze nieuwe telescoop mag Van Dishoeck straks naar de ruimte turen. En daar is ze heel gelukkig mee: 'Het betekent dat je meer vrijheid van onderzoek hebt, en risico's kunt nemen.'
Van Dishoeck maakte zich sterk voor een infrarood-onderdeel van boord van de James Webb-telescoop. 'Dat heeft geleid tot de MIRI,' vertelt ze. 'Omdat alles zo licht mogelijk moet zijn, is MIRI niet groter dan twee schoenendozen. In Nederland is het optische deel van de spectometer gebouwd. Dit onderdeel moesten we al in 2008 inleveren, maar de beoogde lancering in 2011 is inmiddels al 5 keer uitgesteld.'
Een telescoop lanceren is geen kinderspel
Van Dishoeck wacht dan ook vol spanning op dit moment. Want gaat alles wel goed? Van Dishoeck: 'Eerst is er de lancering zelf, dan moet de James Webb op de juiste plek worden gebracht, moeten de zonnepanelen en de schilden die haar beschermen tegen zonnewarmte vanaf de aarde en de maan open-klappen, moet het instrumentarium worden opgestart en moet alles werken zoals is voorzien. Ik volg alles op een NASA-kanaal.'
Exoplaneten en buitenaards leven
Het nieuwe MIRI instrument is voor onderzoek naar exoplaneten. Van Dishoeck gaat kijken naar de chemische samenstelling van het materiaal in de schijven waaruit nieuwe zonnestelsels en planeten ontstaan. 'We gaan zorgen voor een beter inzicht in het ontstaan van exoplaneten en hun diverstiteit,' legt ze uit.
En kunnen we ook nog buitenaards leven verwachten op die verre planeten? 'De ingrediënten zijn in ieder geval vollop aanwezig', aldus Van Dishoeck. 'Maar dat hoeft niet altijd te betekenen dat er ook echt leven ontstaat. Maar er zijn zoveel sterren, alleen al in onze eigen Melkweg, dat de kans wel erg groot is. Maar dat moeten we eerst zien te bewijzen met technologie.'
Lees hier het gehele interview met Van Dishoeck in het AD: 'Ook in andere planetenstelsels is voldoende water aanwezig'
Ewine van Dishoeck over haar onderzoek
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of