Alex Brandsen: 'Archeologie-zoekmachine geeft 'graven' een nieuwe dimensie'
Apps die scherven, munten of hielbotten precies kunnen thuisbrengen: de archeologie heeft kunstmatige intelligentie omarmd. Alex Brandsen werkt aan een zoekmachine die enorme hoeveelheden tekst doorzoekt met een archeologische blik.
Het leek geen recept voor succes: afstuderen in de archeologie in het crisisjaar 2009. Maar Alex Brandsen had in York digitale archeologie gestudeerd en overbrugde de crisis succesvol als programmeur. Nu is er volop vraag naar zijn kennis van zowel archeologie als programmeren: 'De laatste twee jaar merk ik op congressen dat AI echt een buzzwoord is, en er gaan veel geld en energie naartoe.'
Zo werkt Brandsen zelf aan een zoekmachine voor archeologen die alle opgravingsrapporten van Nederlandse vondsten kundig en snel kan doorzoeken. 'Als je bijvoorbeeld zoekt op grafrituelen in de Middeleeuwen, moet die zoekmachine snappen dat ook de aanduiding 1200 na Christus relevant is.'
Er zijn duizenden aanduidingen voor de Middeleeuwen en die moet de zoekmachine allemaal vinden. 'Ook moet hij onderscheid kunnen maken tussen een bijl als object en een wetenschapper met de naam Bijl.' Met supercomputer ALICE in het vernieuwde universitaire datacenter traint Brandsen zijn taalsysteem in het herkennen van deze archeologische concepten.
Extra's voor archeologen
Brandsen wil nog andere extra's toevoegen die archeologen gelukkig maken. 'Google geeft bij elke zoekresultaat alleen wat snippets en de titel. Archeologen zijn sterk gericht op wáár iets is. Daarom wil ik dat er bij elk zoekresultaat een kaart verschijnt.'
'De uitdaging is om hem net zo snel te maken als Google'
De zoekmachine moet razendsnel uit de voeten kunnen met alle tekst uit een database van zo'n 60.000 rapporten met samen zo'n 360 miljoen woorden. 'Dat is niet enorm groot voor text mining-begrippen, maar het is een grote uitdaging om hem met al die extra taken toch net zo snel te maken als Google.'
Er bestaat al een zoekmachine die alleen de metadata van archeologische artikelen doorzoekt, zoals titel en samenvatting. Maar een artikel dat volgens titel en samenvatting over de bronstijd gaat, kan toch een belangrijke opmerking over de Middeleeuwen bevatten, aldus Brandsen. Graven met zijn zoekmachine kan daarom tot nieuwe vondsten leiden.
Begrafenissen en crematies
'Als case-study werk ik samen met collega-archeoloog Femke Lippok. Zij onderzoekt begrafenissen en crematies van overledenen in de vroege Middeleeuwen. Op dit moment is de consensus dat begraven de norm was, maar ze heeft al een paar rapporten gevonden waarin crematies voorkomen. Zij kan onmogelijk alles over de Middeleeuwen, nederzettingen en begravingen handmatig nalezen, dus is een zoekmachine die deze informatie kan vinden erg nuttig. Die kan ons beeld van het verleden verhelderen.'
Zo vol is archeologie van AI
De grote vlucht die kunstmatige intelligentie neemt in de archeologie, werd Brandsen nog duidelijker toen hij met zijn collega Wouter Verschoof-van der Vaart een sessie over AI organiseerde op een congres. 'Er waren presentaties over apps op je telefoon die bijvoorbeeld een foto van een scherf helemaal analyseren. Type aardewerk, type versiering... In Leiden werkt masterstudent Anne Dijkstra aan een methode die hielbotten meet en dan ziet of je met een man of vrouw te maken hebt. Ook munten automatisch herkennen kan al, je krijgt het jaartal en de keizer erbij.'
Collega Verschoof-van der Vaart, met wie Brandsen de AI-sessie organiseerde, werkt zelf aan een universeel systeem dat op basis van kunstmatige intelligentie op digitale hoogtemodellen archeologische objecten kan vinden en classificeren. Grafheuvels bijvoorbeeld. Hard nodig, want de vloed aan beelden die archeologen tegenwoordig binnenkrijgen dankzij satellieten, hoogtemetingen en andere vormen van remote sensing, is door mensen niet meer bij te houden.
Tekst: Rianne Lindhout
Foto: Patricia Nauta