Vijftig jaar links extremisme onderzocht: ‘Coulante aanpak heeft positief effect’
Na een carrière van tientallen jaren bij inlichtingendiensten, had Berrie Hanselman ‘gewoon’ met pensioen kunnen gaan, maar dat deed hij niet. De Achterhoeker besloot door te gaan en zelfs te promoveren op zijn onderwerp: links extremisme. Een kijkje in het leven van de linkse activist die geweld niet schuwt, is nog niet zo makkelijk.
Er was dus amper zicht op extremisten. Hoe heb je het onderzoek kunnen uitvoeren?
‘Uit angst dat informatie terechtkomt bij politie en inlichtingendiensten, weigeren extremisten te praten met wetenschappers en journalisten. Zelf heb ik lang voor de dienst onderzoek naar links extremisme gedaan, dus ik wist dat het materiaal er was – een bevoorrechte positie dus. Ik heb voor mijn onderzoek gekozen voor een specifieke aanvliegroute; het materiaal heb ik verkregen via Woo-verzoeken. Het eerste dat ik in handen kreeg was mijn eigen – eerdere - onderzoek naar de extreemlinkse beweging in de jaren 80 en 90. Met weggelakte namen van de extremisten, maar gelukkig heb ik een goed geheugen.’
Dat eigen onderzoek, waar ging het destijds over?
‘De dienst vroeg of ik een notitie – het werd een interne publicatie - kon schrijven of we nog wel door moesten gaan met onderzoek naar linksextremisme. Dat was na de rustig verlopen EU-top in Amsterdam in 1997. Er waren wel 500 man gearresteerd, maar die waren na een dag weer vrij. Ik kon concluderen dat voor de toekomst met name het antiasielbeleid, antiglobalisering, antifascisme en het milieuextremisme van belang zouden worden. Circa 2000 zie je dat er meer focus komt op single issues. Daarvoor hield de beweging zich overal mee bezig.’
Je onderzocht ook het gewelddadige deel van de dierenrechtenbeweging.
‘Dierenrechten hebben helemaal niks met een politieke stroming te maken, maar met name met emotie. Via de politieke weg zijn er heel moeilijk dierenrechten af te dwingen, dus dat moet dan op een andere manier, zoals brandstichtingen. Je hebt linkse clubs voor de dieren, maar er was ook een extreemrechtse club. Wat wel komisch was, is dat ze elkaar op straat aanvlogen, terwijl ze voor hetzelfde doel daar stonden. Links vond rechts een stelletje fascisten en racisten en links wenste zonder een politieke agenda te strijden. Terwijl ze natuurlijk een uiterst linkse agenda hadden.’
Ging je ook naar demonstraties voor de dienst?
‘Er waren heel grote demonstraties waaraan je in principe best kon deelnemen en als je tijdens zo’n demonstratie mazzel had, kon je iets horen over toekomstige plannen of aanzet tot radicalisering. Aan extremistische acties kun je niet meedoen, omdat die groep heel klein is en iedereen elkaar kent.’
In je onderzoek schrijf je over The Dutch Approach. Wat houdt dat in?
‘De Nederlandse overheid heeft actievoerders altijd zoveel mogelijk ruimte gegeven. Dat ging in Duitsland bijvoorbeeld heel anders. De coulante aanpak heeft doorgaans een positief effect, laat ze maar stoom afblazen. Als je mensen elke keer van de straat haalt, kunnen ze radicaliseren en doen ze mogelijk gekke dingen.’
44 jaar inlichtingen
Berrie Hanselman werkte 6 jaar bij een onderdeel van de MIVD en 38 jaar bij de BVD en de AIVD. Dat allemaal bij toeval: ‘Ik zat net twee weken in de militaire dienst in Ede. Ze vroegen wie er naar Eibergen wilde. Ik had wist niet wat daar zat, maar Eibergen zat op 14 kilometer van mijn woonplaats. Dus ik zei: ‘Ik wel’. Twee weken later zat ik op de school voor militaire inlichtingendienst. Daarna stapte ik over naar de BVD. Ik had eigenlijk in 2010, op mijn zestigste, eruit gekund, maar ben nog 7 jaar doorgegaan. Werk is voor mij ook altijd gewoon een soort hobby geweest.’
Wie waren de extremisten?
‘Je had in de jaren 80 en 90 anti-imperialisten, die met name actie voerden uit solidariteit met de onderdrukte bevolking in ontwikkelingslanden en zich bezighielden met anti-apartheid en antikapitalisme, antikolonialisme en dergelijke. Die zitten allemaal binnen die politiek gemotiveerde groep. Daarnaast had je gewelddadige orthodoxe krakers.’
Hoe zit het eigenlijk met rechtsextremisme?
‘Ik heb ook een tijd rechts onderzocht. De feitelijke dreiging was toen altijd redelijk beperkt, je kende ze zo’n beetje allemaal en je wist wat ze wilden, daar waren ze heel open in. Bij links weten ze precies hoe ze buiten beeld moeten blijven.’
Kun je iets meer vertellen over de conclusie van je onderzoek?
‘Men heeft het altijd over de ‘Beweging’ als zijnde een grote conglomeraat van linkse actievoerders. Maar dat is dus niet zo, want er was een groot verschil tussen die anti-imperialisten en die orthodoxe krakers. Eigenlijk wordt het gerekend tot dezelfde beweging, ook allemaal afkomstig uit de kraakbeweging, maar er zijn dus grote verschillen. Een coherente beweging is er nooit geweest. Het geweld is beperkt gebleven tot een kleine groep, slechts enkele procenten van actievoerders. Mede doordat de overgrote meerderheid met afschuw en afkeur reageerde op het geweld van groeperingen als RaRa, die bomaanslagen pleegden.’
Hoe zit dat vandaag de dag?
‘Je hebt nu Extinction Rebellion; aanvankelijk een klimaatbeweging, een bijzonder goed initiatief. Je ziet alleen al heel snel dat het wordt overgenomen door een hele kleine kliek van mensen die eigenlijk uit die oude beweging voortkomen. Die richten zich dan al helemaal niet meer op klimaat, maar veel meer op zaken als antikapitalisme, antikolonialisme, anarchisme, anti-overheid. Al die zaken waar we vroeger naar keken, zie je dan plots weer terug. En dat is ook mijn waarschuwing voor de toekomst. Kijk alsjeblieft niet naar een activistische beweging als Extinction Rebellion als zijnde een klimaatbeweging, maar naar wat de achterliggende boodschap is van degenen die de organisatie trachten over te nemen.’
Tekst en beeld: Magali van Wieren
Promotie
'Links geweld: de invloed van interne discussie en overheidsrespons’ verschijnt op 10 januari 2025. In het proefschrift wordt de vraag beantwoord welke invloed de bewegingsinterne discussie én de overheidsrespons hebben gehad op de ontwikkeling, het niveau en de continuïteit van het geweld vanuit linkse actiebewegingen in de periode 1965-2015.
Daad en discussie - Links geweld