Wetenschap erkent potentieel van rechtspraak in wijken
Theoretische onderbouwing laat zien dat wijkrechtspraak effectief kan zijn. Dat blijkt uit een vandaag gepresenteerde studie in opdracht van het WODC. Rechters kunnen vanuit een zitting in een wijkcentrum vaak beter ingrijpen dan vanuit de rechtszaal en met meer vertrouwen.
Wijkrechtspraakprojecten lopen momenteel in Eindhoven, Rotterdam, Amsterdam, Tilburg en Den Haag. Maar naast de projecten in de wijken, was ook een studie nodig of de doelen die de rechtspraak wil bereiken hiermee, ondersteund worden door wat de wetenschap al weet hierover. Het onderzoek laat zien dat de veronderstellingen over het gunstige effect van wijkrechtspraak juist zijn. Dat schrijven de onderzoekers in de vandaag gepresenteerde Planevaluatie Wijkrechtspraak. 'We hebben als het ware getoetst of het idee om wijkrechtspraak toe te passen, ook een theoretische basis heeft.' Wel is het zo dat dit vooral uit theoretisch onderzoek blijkt en dat er weinig empirisch onderzoek is om die conclusie te trekken.
Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) dat onderdeel is van het ministerie van Justitie en Veiligheid, gaf aan onderzoekers uit Leiden en Utrecht de opdracht tot de studie. De onderzoekers benadrukken dat het gunstige effect van deze manier van rechtspreken nog wel uit nader evaluatieonderzoek moet blijken, dus empirisch onderzocht moet worden bij de locaties waar er in Nederland al wijkrechtspraak is. Of de doelen daadwerkelijk worden behaald moet blijken uit deze komende studie die ook door onderzoekers van de Universiteit Leiden en Utrecht wordt uitgevoerd.
Wijkrechtspraak
Bij wijkrechtspraak houdt de rechter kleinschalige zittingen in een buurthuis of wijkcentrum waar wijkbewoners makkelijk toegang toe hebben. Juridisch is er geen verschil met reguliere rechtspraak. Wel is het zo dat de rechter zich bij zijn beslissing meer richt op een oplossing voor verdachten of rechtzoekenden in die wijk, die meerdere problemen hebben zoals schulden, echtscheiding en schoolverzuim of met strafrecht in aanraking komen. De bemoeienis van de rechter is hierbij persoonlijker, actiever en meer op maat dan in de reguliere rechtszaal. In het bijzonder bij jongeren kan dit helpen voorkomen dat zij in de criminaliteit terechtkomen of daarin verder afglijden.
Doelen
De rechtspraak wil niet alleen juridische knopen doorhakken zoals het opleggen van een straf, maar heeft zich ook ten doel gesteld om met wijkrechtspraak een bijdrage te leveren aan het oplossen van meerdere problemen die mensen vaak hebben wanneer ze af dreigen te glijden richting criminaliteit of grote schulden hebben, of daar al mee te maken hebben. Ook wil de rechtspraak het vertrouwen in de rechter verbeteren. In de VS was wijkrechtspraak al langer een beproefd concept en het diende ook ter inspiratie voor een Nederlandse variant.
Betere samenwerking
Theoretisch is er nu ook een grondslag voor de overige doelen die de rechtspraak heeft met wijkrechtspraak. Hulpverleners, de politie en advocaten moeten makkelijker kunnen samenwerken met de rechter, die daardoor meer te weten komt over de situatie van de betrokkene. De rechter kan beter en sneller ingrijpen, zeker wanneer iemand meerdere problemen tegelijk heeft. De rechtspraak wil ook bijdragen aan betere veiligheid en leefbaarheid van wijken en het welzijn van de bewoners. 'Mensen lopen tegen juridische muren op. Daar wil de Rechtspraak wat aan doen', zo meldt het rapport.
De Planevaluatie wijkrechtspraak is een onderzoek uitgevoerd door onderzoekers van de Universiteit Utrecht (Montaigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechtspleging) en de Universiteit Leiden (Instituut Metajuridica & Instituut Strafrecht & Criminologie): Prof. mr. E. (Eddy) Bauw (UU) Prof. mr. R.C. (Rogier) Hartendorp (UL) Dr. R.M. (Rosa) Koenraadt (UL) Dr. A.A.T. (Anke) Ramakers (UL) Dr. mr. M.A. (Marc) Simon Thomas (UU).
Jan-Willem Oomen
Beeld: Getty images for Unsplash+