Experiment in Leidse SSH-labs: een kijkje in het hoofd van een ambtenaar
Je zult bestuurskundigen en waterschapsambtenaren normaal gesproken niet zo snel in een laboratorium zien, laat staan samen. Speciaal voor een experiment van de Universiteit Leiden komt daar nu verandering in. De aandacht van ambtenaren staat centraal in de studie, met behulp van eyetracking. ‘De oogbeweging geeft het antwoord.’
Oogmeting met een andere uitkomst
De proefpersoon vandaag is niemand minder dan de secretaris - algemeen directeur van het oudste waterschap ter wereld. Mariël Middendorp, die leiding geeft aan zo’n 850 fte bij het Hoogheemraadschap van Rijnland, zit op een stoel in een klinisch witte kamer met haar kin rustend op een frame. Het lijkt op een oogmeting, wat het eigenlijk ook is. Er wordt alleen iets heel anders onderzocht; met dit experiment proberen de wetenschappers de aandacht van ambtenaren meetbaar te maken.
Op het scherm waar Mariël naar kijkt verschijnt feitelijke informatie over het presteren van het waterschap: blauwalg, waterzuivering, visveiligheid, peilbesluiten en nutriënten. De onderzoekers – experts op het gebied van besluitvorming, maar leken op het werkdomein van waterschappen – hebben stapels prestatierapportages vertaald naar een experimentele studie. ‘Het begint wel lekker positief’, merkt Mariël op. Joris van der Voet, universitair hoofddocent bij het Instituut Bestuurskunde en projectleider van het NWO Vidi-project over bestuurlijke aandacht en Amandine Lerusse, universitair docent Bestuurskunde, kijken aandachtig mee.
'Je kunt laten zien hoe ze hebben gelezen'
In juni zullen er vijftig ambtenaren van het waterschap in dezelfde stoel gaan plaatsnemen. Ze worden omringd door geavanceerde apparatuur van de Social Science and Humanities (SSH) labs. Onderzoeker Wouter Lammers, PhD candidate aan de KU Leuven, werkt ook mee aan de studie: ‘Je ziet hoe vaak deelnemers teruglezen, hoe diep ze elk woord lezen. Achteraf kun je deelnemers ook laten zien hoe ze gelezen hebben, dan zie je het stipje bewegen. Het is ongelooflijk wat je eruit kunt halen.’ Joris voegt toe: ‘We hebben precieze theoretische verwachtingen, maar daarover laten we voorafgaand aan het experiment nog niets los.’
De oogbeweging geeft inzicht in hoe ambtenaren hun aandacht verdelen, vertelt Joris. ‘Hoe verwerken we informatie en welke patronen zijn daarin te herkennen? Als mens hebben we allemaal cognitieve tekortkomingen; als we shampoo uitzoeken dan missen we ook informatie die wellicht relevant is. Bij complexe maatschappelijke uitdagingen waarmee overheden te maken hebben, is het nog veel moeilijker om alles goed mee te wegen. Organisaties zoals waterschappen beschikken over een schat aan prestatie-informatie. Dat zorgt voor een schaarste aan aandacht. De rol van de ambtenaar is om op basis van bewijs en informatie het beleid te formuleren, maar over het effect van aandacht daarop weten we momenteel heel weinig.’
'Als we shampoo uitzoeken missen we ook informatie'
De oogbeweging geeft inzicht in hoe ambtenaren hun aandacht verdelen, vertelt Joris. ‘Hoe verwerken we informatie en welke patronen zijn daarin te herkennen? Als mens hebben we allemaal cognitieve tekortkomingen; als we shampoo uitzoeken dan missen we ook informatie die wellicht relevant is. Bij complexe maatschappelijke uitdagingen waarmee overheden te maken hebben, is het nog veel moeilijker om alles goed mee te wegen. Organisaties zoals waterschappen beschikken over een schat aan prestatie-informatie. Dat zorgt voor een schaarste aan aandacht. De rol van de ambtenaar is om op basis van bewijs en informatie het beleid te formuleren, maar over het effect van aandacht daarop weten we momenteel heel weinig.’
Bij ambtenaren wordt vaak gedacht aan de gemeente of ministeries, maar de onderzoekers geven aan dat de waterschappen een steeds grotere maatschappelijke opgave krijgen vanwege klimaatverandering. Directeur Mariël is blij met het onderzoek én de samenwerking met de Universiteit Leiden. ‘Het is superbelangrijk dat er goede besluitvorming plaatsvindt, welke informatie wordt nog gemist? Stel dat we daarin een bepaald patroon ontdekken, dan kunnen we daarop sturen.’
Bijzondere samenwerking
De samenwerking wordt door beide partijen heel bijzonder bevonden. Joris: ‘Het oudste waterschap en de oudste universiteit werken samen in een hypermodern laboratorium op basis van de nieuwste technologie. Onze missie als gedragsbestuurskundigen is om inzicht te creëren in de psychologie van bestuur en beleid. Het is bijzonder leuk om te zien dat ons onderzoek kan rekenen op veel enthousiasme binnen het waterschap.’
Tekst en beeld: Magali van Wieren