Interview met Jelle van Buuren: ‘Inhoudelijke polarisatie is broodnodig in een vitale democratie’
Het gedachtegoed van extreemrechtse denkbeelden in West-Europa werd lang gekenmerkt door een neonazistisch, fascistisch en antisemitisch gedachtegoed. Nu komen er andere verschijningsvormen om de ‘rechtse’ hoek kijken. Polarisatie lijkt de spuigaten uit te lopen, maar dat klopt niet volgens universitair hoofddocent Jelle van Buuren.
Tegenstrijdige fenomenen
Van Buuren vindt twee tegenstrijdige fenomenen opvallend: mainstreamen en accelerationisme. Hij legt uit: ‘Enerzijds zien we een politieke strategie gericht op het aanvaardbaar maken van radicaal- en extreemrechtse denkbeelden. Dat is de strategie van mainstreamen. Daarbij wordt de toon wat gematigd en wordt er bewust afgezien van georganiseerd geweld. Anderzijds is er het zogenaamde accelerationisme. Daarbij is destructief geweld juist het doel.’ Volgens Van Buuren heeft accelerationisme zich in Nederland tot op heden vooral digitaal gemanifesteerd en gaat het nog niet verder dan gewelddadig taalgebruik.
Het ‘mainstreamen’
Het is een uitdaging om de strategie van mainstreamen en de technieken van influencers goed te duiden en je daarvan bewust te zijn. Van Buuren legt uit dat zij een heel persoonlijke vorm van communicatie gebruiken waarbij ogenschijnlijk over onschuldige zaken wordt gesproken, maar waar tegelijkertijd subtiel een extremere boodschap wordt gebracht. Van Buuren: ‘Een influencer kan bijvoorbeeld opvoed- en gezondheidstips delen, maar ondertussen ook het belang van het maken van voldoende witte baby’s laten doorschemeren.’
Het aanreiken van oplossingen
Van Buuren geeft aan dat er geen eenduidige verklaring voor de aantrekkingskracht van rechts-extremistisch gedachtegoed is, maar dat radicaal en extreemrechts inspeelt op grieven en het doet voorkomen dat zij een eenvoudige oplossing hebben. Hij legt uit: ‘Sommige mensen hebben het gevoel dat alles wordt afgepakt, zoals nationale trots of traditionele rollenpatronen.’ Daarnaast leven we in een snel veranderende samenleving, met reële problemen die ook zichtbaar zijn in andere delen van Europa. Van Buuren licht toe: ‘Er zijn problemen op het gebied van wonen, bestaanszekerheid en samenleven die door de zogeheten linkse elite ontkend zouden worden. Kiezers zetten zich van de gevestigde middenpartijen af.’
Op gespannen voet met de democratie
Eerder sprak van Buuren over groeiend wantrouwen en dat terugwinnen van vertrouwen essentieel is bij ondermijning van de rechtsorde. Van Buuren geeft aan dat dit ook het geval is bij rechts-extremisme: ‘De inzet moet zijn om een fenomeen als rechtsextremisme klein te houden en daarmee beheersbaar. Dat betekent dat je burgers moet zien terug te winnen die nu in radicaal- of extreemrechts een alternatief zien. De kern van het extreemrechtse gedachtegoed staat op gespannen voet met de uitgangspunten van een democratische rechtsorde en open samenleving.’
Polarisatie paniek
'Allereerst moeten we polarisatie-paniek voorkomen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het beeld dat het de spuigaten uitloopt, niet klopt. Bovendien is inhoudelijke polarisatie broodnodig in een vitale democratie,’ zegt Van Buuren. Hij geeft aan dat er wat op het spel staat en dat burgers zich daar druk om maken. Affectieve polarisatie is daarentegen problematischer, vindt Van Buuren. Dan ben je het niet alleen oneens met een ander, maar verafschuwt de ander om zijn of haar denkbeelden. Van Buuren: ‘Een politieke tegenstander wordt dan een vijand. De kunst is dus om inhoudelijke, democratische polarisatie te koesteren en affectieve polarisatie te temmen.’
Tekst: Margo Klein
Cursus 'Ontwikkelingen rondom Rechts-Extremisme'
In de cursus ‘ontwikkelingen rondom rechts-extremisme ’ wordt een overzicht gegeven van de ontwikkelingen rondom rechts-extremisme in de afgelopen decennia en wordt ingegaan op de (gewelds)dreiging die hiervan uitgaat.
Meer informatie & aanmelden