Executieve functies: de sleutel tot betere prestaties op school bij lezen en rekenen?
In het onderwijs wordt steeds meer aandacht besteed aan executieve functies (EF). Deze functies spelen een belangrijke rol bij effectief leren. Pedagogen Elise Swart en Marga Sikkema-de Jong gaan onderzoeken of EF-trainingen bijdragen aan betere schoolresultaten. Zorgen deze trainingen er echt voor dat leerlingen beter leren en helpen ze om basisvaardigheden zoals taal/lezen, schrijven en rekenen te verbeteren?
De kwaliteit van het Nederlandse onderwijs staat onder druk. Zo blijven leerlingprestaties achter op het gebied van basisvaardigheden en lijken leerlingen steeds moeilijker tot leren te komen. Het belang van basisvaardigheden kan niet genoeg benadrukt worden. Zij vormen immers het fundament voor de scholing en ontwikkeling van leerlingen. Als het fundament niet stevig genoeg is, zal alles wat erop gebouwd wordt, wankel zijn.
Aandacht voor effectieve functies in het onderwijs
Scholen staan onder druk om de achterstanden in basisvaardigheden aan te pakken en de recente resultaten van het PISA-onderzoek vergroten deze druk alleen maar. Ondanks de noodzaak om basisvaardigheden te verbeteren, richten scholen zich ook steeds meer op de ontwikkeling van executieve functies.
Ongeveer de helft van de scholen heeft de afgelopen jaren NPO-gelden ingezet om de executieve functies van hun leerlingen te bevorderen en er zijn steeds meer leerlijnen voor het ontwikkelen van executieve functies die in het onderwijs worden toegepast. Toch blijkt dat 1 op de 5 scholen moeite heeft met het implementeren van onderwijs gericht op executieve functies.
Executieve functies (EF)
Executieve functies zijn regelfuncties van de hersenen. Ze helpen bijvoorbeeld bij het plannen, organiseren, starten en voltooien van taken en bij het onderdrukken van impulsen. De functies zijn belangrijk in het dagelijks functioneren en bij het leren van basisvaardigheden op school.
Aandacht voor effectieve functies in de wetenschap
Niet alleen in het onderwijs, maar ook in de wetenschap is er aandacht voor EF. De wetenschappelijke literatuur van 2023 levert al meer dan 17.000 zoekresultaten op. De resultaten van wetenschappelijke studies over de effectiviteit van EF-trainingen zijn echter niet eenduidig en dat maakt het moeilijk om het onderwijs volgens wetenschappelijke inzichten vorm te geven.
Meta-analyse
De uitkomsten van afzonderlijke studies leveren vaak geen doorslaggevende 'bewijs' voor het optreden van een effect, zoals het effect van EF-training.Het doel van een meta-analyse is om de resultaten van meerdere studies die eenzelfde effect onderzoeken - in dit geval studies naar het effect van EF-training - zo goed mogelijk te bundelen. De waarde van een meta-analyse is daarom over het algemeen groter dan die van een individuele studie.
Elise Swart en Marga Sikkema-de Jong hopen met het uitvoeren van meta-analyses de wetenschappelijke literatuur te verhelderen door antwoord te geven op de vraag naar het nut van EF-training en de impact ervan op het verbeteren van basisvaardigheden. De uitkomsten van deze analyses zullen richtlijnen opleveren die leraren helpen om een keuze te kunnen maken uit het uitgebreide aanbod van lesmethoden en interventies gericht op EF en basisvaardigheden.
Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) heeft besloten om een subsidie toe te kennen aan dit onderzoek. Het project, dat 3 jaar zal duren, zal op 1 mei 2024 van start gaan en wordt, volgens de beoordelingscommissie "uitgevoerd door deskundige onderzoekers op het gebied van EF en de ontwikkeling van schoolse vaardigheden, met ervaring in het uitvoeren van hoogwaardige meta-analyses".
Het onderzoek wordt uitgevoerd binnen het Instituut Pedagogische Wetenschappen van de Universiteit Leiden.
Over het Instituut Pedagogische Wetenschappen
De medewerkers van het Instituut Pedagogische Wetenschappen geloven in de kracht van samenwerking. Het wetenschappelijk personeel geeft onderwijs over en doet onderzoek naar de manier waarop kinderen en jongeren worden opgevoed, onderwezen en begeleid. Ook wordt onderzocht hoe verschillen in de opvoeding, het onderwijs en andere vormen van begeleiding gevolgen hebben voor de ontwikkeling van kinderen.
Zowel in het onderzoek als in het onderwijs van Instituut Pedagogische Wetenschappen staat centraal hoe evidence-informed benaderingen kunnen bijdragen aan de optimale ontwikkeling van kinderen, bijvoorbeeld door ondersteuningsprogramma’s, diagnostische en interventiestrategieën en leermethoden.
Het instituut verzorgt onderwijs voor ruim 1500 studenten in verschillende opleidingen en programma’s: de Bachelor Pedagogische Wetenschappen, de Master Education and Child Studies, de Research Master Education and Child Studies, de Academische Pabo en de Educatieve Master Primair Onderwijs.