Hoe het brein zwangere vrouwen klaarstoomt voor het moederschap
Zwangerschap veroorzaakt sterke veranderingen in hersenfuncties en die veranderingen beïnvloeden de band tussen moeder en kind. Dat ontdekten onderzoekers van Amsterdam UMC en de Universiteit Leiden. Met hun onderzoek, gepubliceerd in Nature Communications, schijnen ze licht op dit lang onontgonnen onderzoeksgebied.
Hersenwetenschapper Elseline Hoekzema en haar collega’s onderzochten veertig vrouwen voor, tijdens en vlak na hun zwangerschap. Een deel van hen onderzochten ze een jaar na de bevalling nogmaals. In de controlegroep zaten vrouwen die niet zwanger waren. ‘We hebben gekeken naar veranderingen in de witte stofbanen, de grijze massa, hersenmetabolieten en de activiteit in hersennetwerken. Ook deden we metingen van hun hormoonwaarden en de fysiologische reacties,’ vertelt Hoekzema.
Betere samenhang tussen hersengebieden
Uit het onderzoek blijkt onder andere dat er tijdens de zwangerschap een betere samenhang ontstaat tussen hersengebieden in het default mode network. ‘Dit netwerk is het meest actief als je in ruststand bent en speelt een belangrijke rol in zelf-gerelateerde processen, bijvoorbeeld je zelf-perceptie, en in sociale processen. De structurele en functionele veranderingen die we vonden in dit netwerk, impliceren dat een zwangerschap de basis-activiteit van de hersenen kan veranderen, wat van invloed kan zijn op hoe vrouwen zichzelf en hun kindje zien.’
Nesteldrang
Die hersenveranderingen hangen samen met de mate van nesteldrang, de drang van moeders om zichzelf en hun omgeving ‘babyklaar’ te maken, en met de binding van moeders met hun kindje. Vrouwen bij wie de hersengebieden in het default mode network beter verbonden waren, ervaarden een warmere band met hun kindje en hadden minder afwijzende gevoelens.
Ook reageerde hun lichaam gevoeliger op signalen van hun kind, zoals bleek uit uitgebreide fysiologische metingen. Voor de verwerking van deze fysiologische data was cognitief psycholoog Henk van Steenbergen bij dit project betrokken.
'De verandering in de basis-activiteit kan van invloed zijn op hoe vrouwen zichzelf en hun kindje zien'
‘Zoals we al hebben ondervonden in onderzoek met andere zoogdieren, hebben we nu ook sterke aanwijzingen dat hersenveranderingen tijdens de zwangerschap bepaalde gedragingen en reacties stimuleren die vrouwenvoorbereiden op het moederschap.’
Hersenveranderingen in dit ‘moederbrein’ zijn te linken aan de grote hoeveelheid zwangerschapshormonen die vrijkomt, met name het hormoon estradiol, waaraan vrouwen in het derde trimester van hun zwangerschap worden blootgesteld. De onderzoekers vonden geen link tussen de breinveranderingen en de hoeveelheid stress en slaap die de zwangere vrouwen rapporteerden.
Effect van zwangerschap nog weinig onderzocht
Ondanks dat het vrouwenlichaam door een zwangerschap drastisch en blijvend verandert, is de invloed van zwangerschap op de hersenen relatief weinig onderzocht. Hoekzema brengt daar als hoofdonderzoeker van het Pregnancy and the Brain-lab in het Amsterdam UMC verandering in.
'Het zijn behoorlijk lastige studies waar veel tijd overheen gaat'
‘Om betrouwbare metingen te krijgen, moet je vrouwen al voor hun eerste zwangerschap onderzoeken zodat je de veranderingen ten opzichte van hun hersenen van voor de conceptie kan bekijken. Die vrouwen zijn lastig te vinden. Vervolgens wachten we af wie er zwanger raakt, en volgen we die vrouwen tot na de bevalling. Er gaat behoorlijk wat tijd overheen en het zijn lastige studies. Gelukkig heb ik beurzen gekregen van de NWO, de Brain and Behavior Foundation en de ERC, die dit soort onderzoek toch mogelijk maken.’
Het paper Mapping the effects of pregnancy on resting state brain activity, white matter microstructure, neural metabolite concentrations and grey matter architecture verscheen 22 november 2022 in Nature Publications, en is geschreven door Elseline Hoekzema, Henk van Steenbergen, Milou Straathof, Arlette Beekmans, Inga Marie Freund, Petra Pouwels en Eveline Crone.
Dit onderzoek is opgezet in Leiden als onderdeel van het onderzoeksteam van Eveline Crone en in samenwerking met het Leiden Institute for Brain and Cognition.