De dag van de Leidse journalistiek: ‘We moeten gevoel krijgen voor de waarde van nieuws’
Hoe staat het ervoor met de Leidse lokale media? Hoogleraar Jaap de Jong deed samen met studenten en collega’s onderzoek naar het heden en verleden van media in de Sleutelstad. Op 3 november presenteren ze hun resultaten op de dag van de Leidse journalistiek.
De laatste decennia zijn niet de beste voor de lokale journalistiek. Nieuwslezers zoeken liever gratis berichten op internet dan dat ze een abonnement op een krant nemen en adverteerders geven hun geld vaker uit aan reclame op social media dan aan een ‘ouderwetse’ advertentie in een gedrukt dag- of weekblad. Resultaat: krimpende budgetten. Waar landelijke media het hoofd nog boven water kunnen houden, gaan lokale media regelmatig kopje onder. Titels verdwijnen of worden volgeschreven door zo weinig professionele journalisten dat van kritische journalistiek nauwelijks nog sprake is.
En dat terwijl juist lokale journalistiek belangrijk is voor het functioneren van de democratie en de binding van mensen met een gebied en andere bewoners, stelt De Jong. ‘Natuurlijk zijn er ook andere partijen die burgers kunnen voorzien van dat soort nieuws, maar die hebben vaak andere belangen dan journalisten. De universiteit heeft bijvoorbeeld minimaal vijftig communicatiemensen in dienst, die neutraal of positief over hun eigen instelling zullen schrijven. Dat is niet verkeerd, maar als er geen journalisten meer zijn om dat nieuws vervolgens te wegen, kun je als burger minder kritisch functioneren in de maatschappij.’
De Leidse Herald Tribune van vroeger
Het afgelopen jaar bracht De Jong de positie van lokale Leidse journalistiek samen met masterstudenten Journalistiek en Nieuwe Media, Book and Digital Media Studies en Neerlandistiek in kaart. ‘We hebben een breed aantal scriptietrajecten over ze uitgestort’, vertelt De Jong. ‘Zo hebben twee studenten samen 24 lokale journalisten geïnterviewd. Ze hebben gevraagd wat volgens hen de democratische functie van de lokale journalistiek is, maar ook hoe ze zichzelf zien. Kunnen ze nog kritisch informerend en verbindend zijn?’
De Gazette de Leyde had een Herald Tribune-achtige reputatie.
Andere studenten doken in het verleden, toen de Leidse journalistiek juist een grote bloeiperiode doormaakte met de Gazette de Leyde. ‘De meeste mensen weten niet dat die krant heel beroemd was’, vertelt De Jong, ‘maar de Gazette had een Herald Tribune-achtige reputatie met de Europese primeur van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring in Amerika en de verkiezing van de eerste president. Dat kon doordat de eigenaren, de familie Luzac, een enorm correspondentennetwerk hadden, maar ook omdat er een relatieve persvrijheid in Leiden was. Je mocht veel, zolang je maar niet negatief over Leiden schreef.’
Waardering voor nieuws
Dergelijke verhalen maken volgens De Jong duidelijk hoe bijzonder het is om te leven in een tijd en een land waar nieuws niet wordt gecensureerd. ‘Veel van onze vrijheden van nu zijn te danken aan journalistiek. Daar wil ik mensen weer gevoel voor geven. Als nieuws gratis moet zijn, dan houd je geen geld over voor de onderzoeksjournalistiek die dat mogelijk maakt.’
Dag van de Leidse Journalistiek
De Jong wil dat belang van (lokale) journalistiek onder meer benadrukken met de Dag van de Leidse journalistiek op 3 november in PLNT. De studenten en een aantal wetenschappers presenteren daar hun onderzoek, maar de dag bevat ook een journalistieke stadswandeling opgezet door studenten Book and Digital Media Studies. ‘We gaan langs allerlei plekken in de historische binnenstad, bijvoorbeeld het adres waar een verzetskrant werd gedrukt, maar ook langs de locatie waar de kruitramp in één keer de halve journalistiek van die tijd heeft weggeslagen. Uiteindelijk eindigen we bij de Universiteitsbibliotheek, waar een pop-uptentoonstelling over oude kranten is. Daar neemt de burgemeester het eerste exemplaar van onze eigen Gazet van Leiden in ontvangst.’
Vaak is de neiging om onderzoeksresultaten te verwerken tot een geleerd boek. Wij hebben gekozen voor een krant.
In deze variant op zijn beroemde voorganger zijn alle studentenonderzoeken omgewerkt tot publieksvriendelijke artikelen, afgewisseld met columns van onder meer de burgemeester en wetenschapper Ionica Smeets. ‘Hartstikke moeilijk natuurlijk, om journalistiek te schrijven over een onderwerp waar je dan zo diep inzit, maar ze hebben het fantastisch gedaan. Het wordt een schitterende krant. Vaak is de neiging om onderzoeksresultaten in een geleerd boek te verwerken, maar ik wilde dat burgers zich gaan bekommeren om de functie van journalistiek voor een gezonde omgeving. Dankzij mooie samenwerking met de Universiteitsbibliotheek en Erfgoed Leiden en verschillende genereuze geldschieters, waaronder de Faculteit Geesteswetenschappen, de UB, de Gemeente Leiden en het Leids Mediafonds, kunnen we nu 25.000 exemplaren verspreiden in Leiden.’ Voor de studenten betekent de krant een leuke extra: ‘Met dit soort activiteiten hoop ik ze te kunnen terugbetalen voor twee jaar corona, waar ze toch vaak bleekneuzig achter een scherm hebben gezeten.’
Voorzichtige kentering
En wie weet, stroomt een gedeelte van die studenten na hun afstuderen door naar de lokale journalistiek, waar een voorzichtige kentering lijkt te zijn ingezet. ‘Het aantal abonnees van het Leidsch Dagblad is de afgelopen jaren voor het eerst sinds 2000 gestegen. Dat komt doordat de redactie beter heeft geleerd hoe je een online krant maakt, maar sinds Trump en corona weten mensen ook beter dat er nepnieuws bestaat en dat het geld kost om kwalitatief goed nieuws te krijgen. Daarnaast zijn er verschillende fondsen opgericht en heeft de staatssecretaris erkend dat lokale journalistiek financieel ondersteund moet worden’, licht De Jong toe, die desondanks voorzichtig blijft. ‘We moeten goed blijven opletten, want het kan ineens weg zijn. Iedere keer moeten we goed kijken wat de kansen zijn voor de lokale journalistiek.’
Wil je de Gazet van Leiden inzien? Download hem als PDF.
De Dag van de Leidse Journalistiek vindt plaats op 3 november. De kosten voor de dag inclusief koffie, thee, lunch en borrel bedragen 28 euro. Voor studenten is de deelname gratis. Aanmelding is verplicht en kan t/m 27 oktober.
Meer geïnteresseerd in onderzoeksjournalistiek? Op 18 en 19 november houdt de Vereniging voor Onderzoeksjournalisten een conferentie in Leiden. Meer informatie is te vinden op deze website.