Hoe vertellen we het verhaal van Nederland meerstemmig?
In een tijd dat historische figuren hun standbeeld niet meer zeker zijn, begon alumnus Valika Smeulders als hoofd geschiedenis bij het Rijksmuseum. Wat wil ze veranderen? En hoe kijkt ze terug op haar studie Talen en Culturen van Latijns-Amerika?
Je zet je al je hele carrière in voor een meer inclusieve benadering van erfgoed. Waar komt die drive vandaan?
‘Dat komt mede door mijn familiegeschiedenis. Ik stam af van mensen die uit alle delen van de wereld – Europa, Afrika en Azië - naar de Amerika’s en het Caribisch gebied trokken. Als je bij mij thuis familiefoto’s bekijkt, zie je al die verschillende invloeden terug. Ik ben geboren op Curaçao, mijn ouders in Suriname. Mijn voorouders zijn migranten, ze behoorden zowel tot de plantagehouders als de tot slaaf gemaakten en de contractarbeiders. Door die familiegeschiedenis dacht ik al continu over grenzen heen. Mijn ouders voedden ons ook op als wereldburgers, ze lazen ons al vroeg boeken voor over reizen en connecties tussen gebieden. Bovendien werd dat ook mijn eigen persoonlijke ervaring. Vanwege de studie en het werk van mijn vader heb ik de basisschool in drie verschillende landen gedaan: Nederland, Suriname en Curaçao. En vervolgens koos ik er zelf voor om in Leiden te studeren.’
Ooit gedacht dat je hoofd geschiedenis van het Rijksmuseum zou worden?
‘Nee, ik had nooit echt een beeld van wat ik later wilde worden. Maar die belangstelling voor hoe de samenleving is ontstaan en het idee dat we het met z’n allen moeten rooien zat er dus wel altijd in bij mij. Deze plek is daar een geweldig kans voor.’
Valika Smeulders (1969)
Studie: 1988-1993 Talen en Culturen van Latijns-Amerika (nu Latijns-Amerikastudies)
Sinds juli 2020 Hoofd Geschiedenis Rijksmuseum Amsterdam
2017-2020 Conservator Geschiedenis Rijksmuseum Amsterdam
2016-2020 Postdoc-onderzoeker, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV)
2011-2020 Eigenaar Pasado Presente, onderzoek koloniale verleden en erfenis
2012-2013 Onderzoeker Tropenmuseum
2005-2012 Promotieonderzoek erfgoed Erasmus Universiteit Rotterdam
Privé: Woont in Den Haag met partner en zoon
Wat wil je veranderen?
‘Het Rijks heeft al een paar jaar geleden besloten dat het een museum van alle Nederlanders wil zijn en de verhalen van alle Nederlanders wil vertellen. Ik wil ervoor zorgen dat we de museummuren verder naar beneden halen, dat we de stemmen van buiten meenemen. Bijvoorbeeld via denktanks met mensen die niet snel naar het museum gaan. Voor de grote tentoonstelling over slavernij, die in februari 2021 van start gaat, willen we duidelijk maken dat het niet alleen een tentoonstelling is voor het gebruikelijke museumpubliek dat doorgaans vooral wit, ouder en hoogopgeleid is. We proberen nadrukkelijk ook andere groepen te bereiken en betrekken, waaronder nazaten van tot slaaf gemaakten.’
'Ik wil ervoor zorgen dat we de museummuren verder naar beneden halen.'
Het is een turbulent jaar met de Black Lives Matter-protesten. Hoe beïnvloedt dat jouw werk?
‘De protesten hebben duidelijk gemaakt dat we als musea erg aan de bak moeten. Daar zijn we al een tijd mee bezig, maar we moeten nog sneller een inclusiever verhaal tonen. Naast de slavernijtentoonstelling werken we aan een tentoonstelling over de gedeelde geschiedenis met Indonesië. Tegelijkertijd richten we ons ook op invalshoeken als religie en gender, en het leven buiten de grote steden. Ik kijk er enorm naar uit om al deze onderwerpen verder te integreren in de vaste opstelling. Hoe gaan we het verhaal van Nederland op een meerstemmige manier vertellen? Het moeten geen verhalen naast elkaar zijn, maar stemmen die samen een koor vormen.’
Is het lastig opereren als hoofd geschiedenis nu veel historische onderwerpen zo explosief zijn?
‘Já, geschiedenis is wel een ander vak dan het was in mijn studietijd, toen was het een stuk rustiger. Nu heeft bijna iedereen wel een mening en moeten we dus ook meer in contact staan met de buitenwereld. Als museum moet je zowel een goed gevoel hebben voor wat er in de samenleving leeft, maar ook op basis van academisch onderzoek het maatschappelijk discours voeden.’
Over naar je studie in Leiden. Waarom koos je voor de studie Talen en Culturen van Latijns-Amerika?
‘Ik vond het bere interessant om naar dat hele gebied te kijken, de ontstaansgeschiedenis en hoe Latijns-Amerika zich vervolgens ontwikkelde. Daarbij was ik vooral gefascineerd door de inheemse geschiedenis en daarom heb ik ook een jaar in Mexico gestudeerd. Tijdens je studie heb je de tijd om de diepte in te gaan. Het is heerlijk om een paar jaar lang al die boeken te lezen, geprikkeld te worden en vervolgens je af te vragen welke vragen nog niet gesteld zijn en welke vragen ons weer verder brengen. Nou was ik ook weer geen student die alleen maar in de boeken zat hoor. Ik was eigenlijk een luie student in de zin dat ik tentamens niet over wilde doen aangezien ik liever wat van de wereld wilde zien. Daarom leerde ik altijd precies genoeg.’
Hoe was je studentenleven?
‘Ik werd geen lid van een vereniging omdat ik dus veel wilde reizen en ook buiten Leiden op stap wilde gaan. Bovendien had ik een geweldig studentenhuis in een hofje aan de Tweede Binnenvestgracht. We kookten veel samen en zaten tot ’s avonds laat in de tuin. Helaas ging de huisreünie dit jaar niet door vanwege corona.’
En hoe inclusief vond jij de universiteit destijds?
‘Toen ik aankwam als eerstejaars dacht ik wel: hé, dit is niet de wereld zoals ik die ken en zie. Dus ging ik op zoek naar mensen met een bredere blik. In mijn studie hadden veel studenten en docenten een Latijns-Amerikaanse achtergrond. Een deel van de colleges was in het Spaans of Portugees. Mijn kring was dus heel internationaal gericht.’
Je hebt na je studie veel onderzoek gedaan naar de representatie van erfgoed. Zoals in je promotieonderzoek naar erfgoed in onder andere Suriname en Curaçao en in je postdoconderzoek. Wat valt op als je erfgoed bestudeert?
'Bij het KITLV werkte ik aan een postdoconderzoek naar Caribisch erfgoed in Nederland en wat het beeld is dat Nederland van zichzelf schetst in collecties. Binnenkort komt ons boek daarover uit. Wat opvalt is dat dat de Nederlandse geschiedenis nooit als één geheel wordt verteld. De lokale geschiedenis vind je in de historische musea, de koloniale geschiedenis in musea als het Tropenmuseum. Het interessante is dat die verhalen in musea voor moderne kunst wél samen komen.’
Raakt het jou ook persoonlijk als een geschiedenis te eenzijdig verteld wordt, word je wel eens boos?
‘Nee, ik ben meer het type dat dan denkt: ok, dan we moeten er iets aan doen. Als iets te eng is, zoek ik naar wat breders en probeer ik wat te veranderen. Het liefst van binnenuit, ik wil bijdragen aan hoe verhalen vanuit de institutionele wereld worden verteld.’
Tekst: Linda van Putten