Reizend Caribisch erfgoed onder de loep
Wat betekent het om Arubaans, Bonairiaans of Curaçaos te zijn? In het project Traveling Caribbean Heritage onderzoekt historicus Gert Oostindie die vraag samen met promovendus Joeri Arion en erfgoeddeskundige Valika Smeulders. Daarnaast werken diverse andere wetenschappers én de eilandbewoners mee aan het onderzoek.
Typisch Curaçaos
De bekende kade met de pastelkleurige gevels in Willemstad. Of de lokale dans die de plaatselijke hotels steeds opvoeren. Voor toeristen mag het typisch Curaçaos zijn, maar wat schuiven de bewoners zelf naar voren? Dankzij een subsidie van NWO start onder leiding van Gert Oostindie het onderzoeksproject Traveling Caribbean heritage. Oostindie is hoogleraar Koloniale en postkoloniale geschiedenis in Leiden en directeur van het KITLV (Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde).
Onderzoek met de Antillianen
Ondanks de nauwe relatie met Nederland werd er relatief weinig onderzoek gedaan naar het Caribische deel van het Koninkrijk, vertelt hij. ‘Over het onderzoek dát gedaan werd, bestond onvrede op de eilanden: het was wel onderzoek over hen, maar niet mét hen. Daarom werken we nu nauw samen met Antillianen die er wonen of er vandaan komen.’ Het team onderzoekt met de eilandbewoners hoe documentatie van en reflectie op erfgoed kan bijdragen aan de ontwikkeling van inclusieve samenlevingen. Het gaat om erfgoed in de breedste zin, zoals gebouwen, geschiedenis, muziek, dans en literatuur.
Wat bepaalt de identiteit?
Op de Benedenwindse eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao is een levendig debat gaande over wat nu hun identiteit bepaalt, vertelt promovendus Joeri Arion, die onder andere opgroeide op Curaçao. De eeuwenlange migraties van en naar de drie eilanden hebben de cultuur van de bewoners sterk beïnvloed. Daarnaast spelen ook de postkoloniale status, natievorming en het toerisme een rol. Arion brengt dit veranderingsproces in kaart en werkt hierbij intensief samen met lokale partners, waaronder de universiteiten van Curaçao en Aruba. De erfgoedinstellingen van de eilanden geven via een vragenlijst aan wat zij belangrijk vinden.
Deskundigheidsbevordering
Op een congres in september dit jaar wordt samen met deze instellingen besproken wat meer onderzoek verdient. Het onderzoeksteam leidt ook lokale trainees op om jonge Antillianen nadrukkelijk te betrekken bij hun erfgoed. Oostindie: ‘Dit project is niet alleen wetenschappelijk, maar sluit ook aan op maatschappelijke vragen en deskundigheidsbevordering ter plaatse.’
Levend erfgoed
Erfgoeddeskundige Valika Smeulders (geboren op Curaçao) onderzoekt hoe Antillianen in Nederland hun cultuur beleven. ‘Zij koesteren hun immateriële erfgoed, zoals de keuken, de taal, de feesten en de dansen. Voor hen is dat heel erg wie ze zijn. Het interessante is dat die cultuur niet stil staat en hier weer een eigen draai krijgt. Sommige vormen van Antilliaans erfgoed, zoals het Zomercarnaval in Rotterdam, zijn ook heel populair onder andere Nederlandse groepen.’ Een definitieve inventarisatie is dan ook zeker niet het doel van het project. ‘We onderzoeken levend erfgoed. Het is niet de bedoeling dat het door classificatie versteent.’
Identiteitsvraagstuk complex
De identiteit van de eilandbewoners is niet eenvoudig te definiëren. De vele veranderingen in de relatie met Nederland maakt het vraagstuk complex, aldus Arion. De intensieve migratie tussen de Antillen en Nederland speelt daarbij ook een grote rol: men kan zich ‘hier’ én ‘daar’ thuisvoelen – of juist niet. Smeulders vult aan: ook veel Spaanstalige migranten uit het Caribisch gebied vestigen zich op de eilanden en ook zij beïnvloeden de taal en de cultuur.
Erken verscheidenheid
Om het onderzoek nog complexer te maken: tussen de eilanden onderling bestaan veel verschillen en ook binnen één eiland of bevolkingsgroep is er lang niet altijd consensus hoe er met erfgoed wordt omgesprongen, vertelt Oostindie. Zo stelden Antilliaanse organisaties in Nederland voor om één standaardspelling te hanteren voor het Papiaments, omdat de eilanden ieder een eigen spelling kennen. Maar op de eilanden werd niet enthousiast gereageerd op het voorstel van de Antillianen in Nederland. Wordt het nog een spannend congres in september? Arion merkt nuchter op: ‘Juist die onderlinge verscheidenheid erkennen is een belangrijk uitgangspunt van dit project.’
Sinds 2010 is de status van sommige eilanden veranderd. Curaçao en Sint Maarten werden zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden (Aruba had die status als sinds 1986). Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn bijzondere gemeenten geworden van Nederland.