De vijand is bruut en gewelddadig. Hoe geef je die toch een gezicht?
Raymond Fagel, universitair docent Algemene Geschiedenis, schreef een boek over zijn onderzoek naar de Spaanse commandant Mondragón. Hij spaarde Zierikzee tijdens de 80-jarige oorlog en wordt gezien als ‘de goede Spanjaard’. Hoe kwam Fagel ertoe om dit onderzoek te doen? En hoe gaat zo’n onderzoek in zijn werk? We vroegen het hem:
Op donderdag 16 juli is er een symposium in het Stadhuismuseum in Zierikzee, waar Raymond Fagel zijn boek presenteert en de gelijknamige tentoonstelling wordt geopend.
Meer over de boekpresentatie
Hoe kwam je op het idee om dit onderzoek te doen?
‘Ik doe al vele jaren onderzoek naar de contacten tussen Spanjaarden en Nederlanders in de vroegmoderne tijd, vooral met betrekking tot de zestiende eeuw. Sinds 1997 ben ik begonnen met het organiseren van lezingen over Leidens beleg en ontzet in samenwerking met de Drie Octobervereniging en zo kreeg ik steeds meer interesse in de begintijd van de Tachtigjarige Oorlog.
Een aantal jaren geleden heb ik vervolgens met succes een NWO Vrije Competitie aangevraagd over: Facing the enemy. The Spanish army commanders during the first decade of the Dutch Revolt, 1567-1577. In Nederland wordt de Tachtigjarige Oorlog veelal gezien als een soort onafhankelijksoorlog tegen een wrede katholieke Spaanse bezetting. De Spaanse militairen waren tot de komst van de Nazi’s in de Tweede Wereldoorlog de meest gehate vijanden in de Nederlandse geschiedenis.
In het nationale verhaal over de Tachtigjarige Oorlog is duidelijk wie goed is en wie slecht. In werkelijkheid was het echter een burgeroorlog waarin Nederlanders elkaar bestreden. Het was strategisch heel handig om alle schuld te geven aan de Spanjaarden. Door te kijken naar de Spaanse militairen (Facing the enemy) kunnen we het perspectief echter helemaal op zijn kop zetten. De Nederlandse Opstand lijkt veel meer op de chaotische burgeroorlog in Syrië dan we (willen) denken.’
Hoe werkt dat precies, zo’n onderzoek?
‘Ik probeer met dit onderzoek zo dicht mogelijk op de concrete gebeurtenissen en de verhalen daarover te zitten. Die techniek noem ik het bestuderen van ‘episodical narratives’, de veelal zeer feitelijke teksten over de gebeurtenissen.
Essentieel voor dit onderzoek is verder het werken met zowel Spaanse als Nederlandse bronnen. Die kun je dan met elkaar vergelijken. Dat zijn in eerste instantie vooral kronieken en geschiedwerken. Die meer publieke bronnen worden gecombineerd met de brieven die de Spaanse commandanten zelf schreven. Die laten weer een heel ander perspectief zien. Deze brieven zijn in de geschiedenis van de Opstand eigenlijk nog nooit gebruikt. Vooral in het archief van de hertogen van Alva in Madrid bevinden zich nog honderden brieven. Je probeert de beschrijving van concrete gebeurtenissen op te pakken en te kijken hoe die verhalen zich verder hebben ontwikkeld.’
Het is bijzonder dat een tentoonstelling is gemaakt over je onderzoek en dat NWO ook een video maakt. Wat vind je daarvan, hoe is dat zo gekomen?
‘Onderzoek naar de feitelijke gebeurtenissen tijdens de Opstand brengt je dicht bij het lokale niveau. Zoals bij de samenwerking rond beleg en ontzet van Leiden in 1574. Maar dus ook rond het beleg en de inname van Zierikzee in 1576, waarbij Cristóbal de Mondragón de hoofdpersoon is. Mijn onderzoek laat zich dus heel goed combineren met de geschiedenis van lokale gebeurtenissen. Zo kwam ik in contact met de mensen van het Stadhuismuseum in Zierikzee die graag een tentoonstelling wilden maken van deze commandant. Bovendien had ik ontdekt dat er nog een portret van deze commandant bewaard werd bij zijn nazaten in Spanje. We zijn erin geslaagd om dat schilderij (van twee meter hoog) naar Nederland te laten komen en daar te laten restaureren. Het hangt nu tot 22 november op de tentoonstelling in Zierikzee.
Het was eigenlijk de bedoeling om in april zowel de tentoonstelling te openen als ook een nieuw hotel in Zierikzee dat ook de naam van de Spaanse commandant draagt. Het zou meerdere dagen feest worden, waarbij ook de Spaanse ambassadrice en de erfgenamen van Mondragón uit Spanje zouden komen. Die grootste plannen gingen door de corona-crisis helaas niet door.
Uiteindelijk pakten we weer voorzichtig de draad op met een kleine boekpresentatie, maar dankzij de versoepeling van de maatregelen per 1 juli is er weer meer mogelijk. Ik was dus zeer verrast door het verzoek van NWO om een film te maken over het project. Ik wist niet dat ze zulke dingen deden en ik had ook niet meer op veel publiciteit gerekend. Het hotel gaat nu ook weer wat aan de opening doen, zodat we op 16 juli toch nog een heel programma bij elkaar krijgen.'
NWO maakt een video over het onderzoek van Raymond Fagel. Deze video is vanaf donderdag 16 juli beschikbaar op Youtube en wordt op deze pagina gedeeld.
NWO Onderzoeksproject: Facing the Enemy
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofOver Raymond Fagel
Dr. Raymond Fagel (1962) is universitair docent Algemene Geschiedenis van de Vroegmoderne Tijd aan de Universiteit Leiden. Hij heeft tientallen publicaties op zijn naam staan over de contacten tussen Nederlanders en Spanjaarden in de zestiende eeuw. In zijn NWO-project Facing the Enemy. The Spanish Army Commanders during the First Decade of the Dutch Revolt (1567-1577) heeft hij de Spaanse commandanten van de hertog van Alva bestudeerd.
Cristóbal de Mondragón (1514-1596), de goede Spanjaard uit de opstand, is uitgegeven ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in het Stadhuismuseum Zierikzee